عمل تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی زانو نیز گفته می ‌شود به منظور کمک به کاهش درد و بهبود عملکرد زانو، در فردی که دچار مشکل و درد شدید زانوست انجام می ‌شود. این عمل شامل برداشتن استخوان و غضروف آسیب دیده از استخوان ران، استخوان ساق و گاه کشکک و سپس جایگزین کردن آن با مفصل مصنوعی که از جنس آلیاژ فلز، پلاستیک و پلیمر است می باشد.

تعویض مفصل عملیست که در آن قسمت های مختلف یک مفصل دچار آرتروز یا مفصل تخریب شده برداشته می شوند و به جای آن یک وسیله فلزی، پلاستیکی یا سرامیکی به نام پروتز قرار داده می شود.

عمل تعویض مفصل زانو چگونه است؟

انواع مختلفی از آرتروز پا می‌توانند بر روی مفصل تاثیر بگذارند. آرتروز مفصل یک بیماری مربوط به از دست رفتن غضروف درون مفصل است و مهم ترین دلیل برای انجام عمل آرتروپلاستی به شمار می‌رود.

پروتز طوری طراحی شده است که حرکات یک مفصل نرمال و سالم را شبیه سازی کند. شایع ترین تعویض مفصل های انجام شده تعویض مفصل ران و زانو می باشند، ولی سایر مفاصل را نیز می توان تعویض کرد مثل، مچ پا، مچ دست، شانه و آرنج. به منظور تشخیص مناسب بودن عمل تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی) جراح ارتوپد حرکات، ثبات و قدرت زانو را بررسی می ‌کند. تصاویر گرفته شده به وسیله اشعه ایکس نیز وی را در تشخیص دقیق مشکل زانو یاری می ‌کند.

یکی از اصلی ترین علل عمل جراحی تعویض مفصل زانو، تخفیف دردهای شدید ناشی از آرتروز یا آرتریت روماتویید است. افراد نیازمند به آرتروپلاستی معمولاً در راه رفتن، بالا رفتن از پله و برخاستن مشکل دارند. همچنین برخی افراد در هنگام استراحت نیز ممکن است این درد ها را تجربه نمایند.کسانی نیاز به تعویض مفصل پیدا می کنند که درد شدید مانع انجام کار های روزمره ایشان می شود یا چنان دفورمیته شدیدی در زانو دارند (همرا آرتروز شدید) که ایشان را ناتوان کرده است.

علل متعددی می توانند باعث درد مفصلی و ناتوانی شوند به گونه ای که بیمار مجبور شود برای تعویض مفصل اقدام کند. آرتروز، روماتیسم، شکستگی های قدیمی، هموفیلی و بیماری های متابولیک می توانند غضروف مفصلی را چنان آسیب بزنند که سبب درد ناتوان کننده و نیاز به تعویض مفصل بشوند.

نشانه های التهاب مفصل زانو

بسته به نوع التهاب مفصل زانو، تشدید نشانه های آرتریت معمولا به آرامی و همراه با وخیم تر شدن وضعیت بیماری روی می دهد، گرچه در صورت وارد آمدن آسیب های جزئی و یا استفاده بیش از حد از این مفصل، این نشانه ها می توانند به شکل ناگهانی نیز تشدید شوند. شایع ترین نشانه های التهاب مفصل زانو شامل موارد زیر می باشند:

– بروز درد همراه با انجام فعالیت

– کاهش محدوده حرکت زانو

– سفتی مفصل زانو

– تورم مفصل زانو

– خشکی زانو

– احساس نابودی مفصل زانو

– بدشکلی مفصلی (زانوی ضربدری و پا پرانتزی)

درد همراه با التهاب مفصل زانو معمولا با انجام فعالیت، بخصوص در صورت استفاده بیش از حد از این مفصل، تشدید می شود. سفتی مفصل نیز پس از نشستن های طولانی مدت امری معمول می باشد.

با وخامت وضعیت آرتریت، بروز درد مفصلی بیشتر خواهد شد و در نهایت فرد مبتلا ممکن است حتی بدون انجام هر گونه فعالیت جسمی، به شکل ثابت در مفصل خود احساس درد کند.

مزایا و معایب تعویض مفصل زانو

این عمل جراحی ممکن است زمانی استفاده شود که درمان دارویی دیگر تاثیرگذاری خود را از دست داده باشد و قادر به رفع درد و از کار افتادگی مفصل نباشد. از جمله مواد دارویی مورد استفاده برای آرتروز قبل از عمل جراحی آرتروپلاستی عبارتند از:

داروهای ضد التهاب

داروهای درد (مسکن)

حرکات خاص کاهش درد

گجت‌ های کمکی برای راه رفتن

فیزیوتراپی

تزریقات کورتیزون در مفصل زانو

تزریقات مربوط به اصلاح ویسکوزیته (تزریق مواد روغنی جهت کاهش درد مفصل در حین حرکت)

کاهش وزن (برای افراد چاق)

تمرین و ورزش

عوارض تعویض مفصل زانو

عمل جراحی تعویض مفصل زانو همانند هر عمل جراحی ممکن است عوارض و خطراتی را به دنبال داشته باشد، از جمله:

عفونت

انعقاد خون در عروق پا و ریه

حمله قلبی

سکته

آسیب های عصبی

علائم عفونت

بیشتر بخوانید: 

تب بالای ۳۷.۸ درجه سانتی گراد

لرز

ترشحات محل عمل جراحی

افزایش قرمزی، ورم و دردهای زانو

در صورت عفونت پروتز، قسمت تعویض شده از طریق عمل جراحی برداشته شده و برای از بین بردن باکتری ها، مصرف آنتی بیوتیک تجویز می ‌گردد. پس از برطرف شدن عفونت نیز عمل جراحی مجدد به منظور کار گذاشتن دوباره مفصل جدید انجام می ‌شود.

از کار افتادگی مفصل های مصنوعی

یکی دیگر از عوارض عمل جراحی تعویض مفصل زانو، خرابی مفصل های مصنوعی است. استفاده روزانه از این مفصل ها هرچند از جنس قوی ترین فلز و پلاستیک باشند می‌ تواند باعث تحریک و خرابی آن‌ ها گردد. از موارد خطرناک دیگر نیز اضافه وزن و انجام فعالیت های بسیار شدید است که باعث فشار به مفصل و در نهایت از کار افتادگی آن می ‌شود.

آمادگی های قبل از عمل تعویض مفصل زانو

پزشک شما کل پروسه جراحی و اتفاقاتی که قرار است رخ دهد را به شما توضیح خواهد داد و می‌توانید هرگونه سوال و ابهامی که در ذهن دارید از وی بپرسید.

از شما خواسته می‌شود تا فرمی را جهت صدور اجازه انجام عمل جراحی امضا کنید. این فرم را دقیق بخوانید و اگر هر ابهام و سوالی داشتید حتما آن را مطرح کنید.

علاوه بر چک کردن سابقه کامل درمانی و بیماری‌های قبلی، ممکن است از شما یک آزمایش کامل فیزیکی گرفته شود تا از سلامت بدنی شما قبل از حمل جراحی مطمئن شوند. امکان گرفته شدن آزمایش خون و تشخیصی در این مرحله وجود دارد.

اگر به چیز خاصی حساسیت دارید و یا به ماده دارویی خاصی آلرژی دارید، حتما آن را به اطلاع پزشک خود برسانید.

پزشک خود را از تمامی مواد دارویی (تجویز شده یا بدون تجویز پزشک) که در حال استفاده از آن بودید یا هنوز هستید، مطلع کنید.

اگر سابقه مشکلات خون ریزی در بخش‌های مختلف بدن را داشته‌اید و یا از داروهای ضد انعقاد خون، آسپیرین یا هر دارویی که بر روی گردش خون در بدن تاثیرگذار است استفاده می‌کنید، حتما آن را به اطلاح متخصصین برسانید. شاید قطع کردن این داروها قبل از انجام عمل جراحی آرتروپلاستی ضروری باشند.

اگر باردار هستید و یا احتمال بارداری شما وجود دارد حتما این موضوع را به اطلاع پزشک خود برسانید.

از شما خواسته می‌شود به مدت ۸ ساعت قبل از عمل هیچ چیز نخورید (معمولا در نیمه شب)

احتمالا قبل از عمل به کمک آرام بخش شما را در وضعیت آرامی نگه خواهند داشت.

شاید از شما خواسته شود قبل از عمل با یک متخصص توانبخشی ملاقات کنید تا توضیحات لازم را به شما ارائه کند.

از کسی کمک بخواهید تا بعد از عمل به مدت یک تا دو هفته در محیط خانه به شما کمک کند چرا که پس از مرخص شدن از بیمارستان، تا چند وقت توان حرکتی مناسب و نرمال نخواهید داشت.

بر اساس وضعیت درمانی و سلامت، ممکن است پزشک شما موارد دیگری را جهت آماده شدن برای آرتروپلاستی از شما بخواهد.

مراحل عمل تعویض مفصل زانو

عموما، آرتروپلاستی شامل مراحل و موارد زیر می‌شود:

از شما خواسته می‌شود لباس‌های خود را در آورید و یک روپوش مخصوص بپوشید.

یک خط درون وریدی معمولا بر روی دست شما ایجاد می‌شود.

بر روی میز جراحی به نحوه قرار می‌گیرید که بیشترین دسترسی به مفصل مورد نظر برای جراحان وجود داشته باشد.

یک سوند ادراری به مریض متصل می‌شود.

اگر موی زیادی در بخش مربوط به جراحی وجود داشته باشد، قبل از شروع عمل شیو می‌شود.

متخصص بیهوشی دائما مانیتور مربوط به ضربان قلب، فشار خون، تنفس و اکسیژن خون شما را در حین عمل بررسی می‌کند.

پوست ناحیه مورد نظر به کمک مواد ضد عفونی کننده تمیز می‌شود.

جراح یک برش در محل مفصل ایجاد می‌کند.

سپس بخش‌های آسیب‌دیده از مفصل جدا یا تعمیر می‌شوند.

برش بر روی بدن به کمک بخیه بسته می‌شود.

یک بانداژ استریل یا پوشش خاص بر روی پوست قرار خواهد گرفت.

بیشتر عمل‌های جراحی مفصل مربوط به کمر و زانو می‌شود و مواردی نظیر قوزک پا، آرنج، شانه و انگشتان کمتر به چشم می‌خورند. ممکن است برای انجام عمل جراحی آرتروپلاستی دلایل دیگری نیز وجود داشته باشد.

مراقبت های بعد از عمل تعویض زانو

به توصیه پزشک یا متخصص تعویض مفصل زانو از مصرف برخی دارو ها و مکمل های غذایی، قبل از عمل جراحی باید پرهیز کرد.

آمادگی برای ریکاوری

تا چند هفته پس از عمل جراحی، بیمار برای راه رفتن نیازمند عصا و واکر است. به همین دلیل باید نسبت به تهیه آن پیش از عمل اقدام نماید.تا مدتی پس از عمل همچنین باید از کارهایی مانند رانندگی، آشپزی و لباس شستن و دیگر فعالیت های روزمره خودداری کرد.

قبل از عمل

انجام عمل جراحی تعویض زانو مستلزم بیهوشی عمومی یا نخاعی است. به منظور پیشگیری از عفونت های پس از عمل، آنتی بیوتیک وریدی قبل، بعد و در طول عمل جراحی به وی تزریق می ‌شود. علاوه بر این برای بی حس کردن زانو و اطراف آن نیز ممکن است از بی حسی های موضعی استفاده شود. تأثیر داروهای بی حسی پس از عمل جراحی از بین خواهد رفت.

بیشتر بدانید: 

درمان قطعی آرتروز زانو با ورزش

به منظور دسترسی به سطوح مختلف مفصل، زانو در حالت خمیده قرار داده می ‌شود. سپس شکافی به طول ۱۵ الی ۲۵ سانتی متر ایجاد می ‌شود و پس از کنار زدن کشکک سطوح مفصلی تخریب شده بریده می شوند.

پس از آن نیز مفصل مصنوعی کار گذاشته می ‌شود و پزشک قبل از بستن شکاف، با تست کردن مفصل از عملکرد درست آن اطمینان حاصل می ‌کند. این عمل ممکن است حدود ۲ ساعت به طول بینجامد.

پس از عمل

پس از عمل، بیمار به مدت ۱ الی ۲ ساعت به اتاق ریکاوری منتقل و سپس برای مدت ۲ الی ۳ روز در بخش بستری بیمارستان استراحت می کند.

برای افزایش جریان خون به عضلات پا و برای پیشگیری از ورم و انعقاد خون، به بیمار توصیه می ‌شود در زمان بستری از حرکت دادن پا و مچ پاغافل نشود. علاوه بر این داروهای ضد انعقاد خون و استفاده از جوراب های مخصوص برای بیمار تجویز می ‌شود که مانع از ورم و انعقاد خون می ‌گردد.

یک روز پس از عمل جراحی، فیزیوتراپیست نحوه صحیح انجام حرکت با زانو تازه را به بیمار آموزش می‌ دهد. پس از ترک بیمارستان نیز انجام حرکات فیزیوتراپی در منزل یا مرکز فیزیوتراپی باید ادامه داده شود. در زمان ریکاوری توصیه می ‌شود دستورات تیم پزشکی درمورد مراقبت از زخم، رژیم غذایی و فعالیت را به طور جدی دنبال کنید.

درد تعویض مفصل زانو

دردی که پس از عمل آرتروپلاستی در ناحیه زانو حس می شود می تواند به علل مختلفی باشد اما خوشبختانه با روش های زیادی از قبیل روش های دارویی یا اقدامات قبل از عمل (قرار دادن بلوک عصبی یا بی حسی) یا استفاده از پمپ های درد بعد از عمل قابل کنترل است. یکی از علل بروز درد پس از عمل آرتروپلاستی ممکن است مشکلات عصبی یا آسیب به تاندون پا باشد.

به علاوه در صورتی که بیمار درد را تنها در مفصل زانویی که آسیب دیده است احساس کند و این درد در پای وی احساس نشود، می تواند علت این درد به ترومبوز وریدی عمیق مربوط باشد.

یکی دیگر از مواردی که ممکن است در حین عمل به وجود آید، شکستگی های تصادفی در ناحیه ران در هنگام اتصال پروتز است و باعث ایجاد درد شود. این مشکل در بیماران مسن تر بعد از نصب پروتز نیز مشاهده شود. به علاوه از آنجایی که در هنگام تعویض مفصل، مطمئناً فشار زیادی بر روی مفاصل وارد می آید و می تواند باعث بروز درد شود. دردهایی که منشاء انسداد عروقی دارند معمولاً با آبی شدن رنگ پا همراه هستند.

دوره نقاهت عمل تعویض مفصل زانو

افرادی که عمل جراحی آرتروپلاستی را انجام می‌دهند معمولا بهبود بسیار چشمگیری در وضعیت مفصل خود تجربه می‌کنند، فعالیت‌های بدنی را بهتر انجام می‌دهند و کیفیت زندگی آنها ارتقا می‌يابد.

بهبود و بازتوانی پس از آرتروپلاستی برای هر بیمار متفاوت است. در کل، پزشک شما، شما را تشویق خواهد کرد که از مفصل جدید خود هر چه زودتر استفاده کنید. بعضی بیماران پس از تعویض مفصل موقتا دچار درد می شوند زیرا عضلات اطراف مفصل به دلیل کم تحرکی ضعیف شده اند.

در بسیاری از افراد عمل جراحی تعویض مفصل زانو بسیار مؤثر است و باعث تخفیف درد و بازیابی حرکات می ‌شود.

۳ الی ۶ هفته پس از عمل جراحی، شخص قادر به انجام فعالیت های روزمره سبک مانند خرید خواهد بود. رانندگی نیز در صورتی که شخص پس از گذشت ۳ هفته قادر به خم کردن زانو و کنترل ماشین باشد و از داروهای خواب آور استفاده نکند، امکان پذیر خواهد بود ولی اگر زانوی راست عمل شده باشد بهتر است رانندگی شش هفته پس از جراحی شروع شود.

پس از دوره ریکاوری فرد قادر به انجام فعالیت های سبک و مختلف از قبیل پیاده روی، شنا و دوچرخه سواری خواهد بود، اما توصیه می ‌شود از انجام فعالیت های سنگین مانند دویدن، اسکی، تنیس و ورزش هایی که مستلزم پرش هستند پرهیز گردد.

دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی ، آرتروسکوپی ، آرتروپلاستی و فلوشیپ جراحی مچ پا در تهران