پانسمان زخم پای دیابتی یکی از ارکان اصلی مدیریت این بیماری است. پانسمان زخم باید در ایده‌آل‌ترین حالت باعث رفع نشانه‌های جراحت و محافظت از زخم شده و به بهبود آن کمک کند. البته اگر زخم پای بیمار مبتلا به دیابت، عفونی شده باشد؛ پانسمان تنها نمی‌تواند به بهبود کامل زخم کمک کند.
نکات لازم برای انتخاب پانسمان زخم پای دیابتی
به طور کلی پژوهش‌های مرتبط با شیوه درست و انتخاب پانسمان زخم پای دیابتی ضعیف است. البته هر کدام از دسته‌بندی‌های مربوط به علم پانسمان، ویژگی‌های مخصوص به خودش را دارد که به روند آسان و انتخاب درست کمک می‌کند.
پانسمان‌های بدون چسب؛ ساده، ارزان و مقاوم هستند. پانسمان‌های فوم و آلژینات جذب بسیار بالایی دارند و استفاده از آن‌ها برای زخم‌هایی که ترشحات زیادی دارند؛ مناسب است. هیدروژل‌ها نابودی خودبه‌خودی بافت مرده را تسهیل می‌کنند و استفاده از آن‌ها می‌تواند در مدیریت زخم‌هایی با بافت مرده موثر باشد. پانسمان‌های حاوی ید و نقره می‌توانند به مدیریت عفونت زخم کمک کنند. نباید از پانسمان‌های بسته برای زخم‌های عفونی استفاده کرد. از آن‌جایی که زخم را باید به صورت مداوم بررسی و معاینه کرد؛ همه پانسمان‌ها نیاز به تعویض دارند. پانسمان زخم‌هایی که ترشح زیاد دارند را باید به صورت مداوم عوض کرد و به این ترتیب به کاهش رطوبت پوست اطراف زخم کمک کرد. انتخاب پانسمان مناسب به مشخصات زخم، نیاز بیمار و هزینه آن بستگی دارد.
علل ایجاد زخم پای دیابتی
احتمال دارد که پای افراد مبتلا به دیابت دچار جراحت شود. افرادی که از انسولین استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم پا قرار دارند. البته بیماران مبتلا به دیابت که درگیری کلیه، چشم و بیماری‌های قلبی دارند نیز در این دسته جای می‌گیرند. عوامل دیگری که در ابتلا به زخم پا نقش دارند شامل اضافه وزن، مصرف الکل و استعمال دخانیات هستند.
عوامل مختلفی منجر به ابتلا به زخم پای بیماران دیابتی می‌شوند؛ از جمله این عوامل می‌توان به بی‌حسی پا، گردش خون ضعیف، بدشکلی پا، جراحت و مدت زمان ابتلا به دیابت اشاره کرد. اگر سال‌ها از ابتلای فرد به دیابت گذشته باشد؛ ممکن است فرد مبتلا به دیابت، به نوروپاتی هم دچار شود و به دلیل افزایش میزان گلوکز موجود در خون و آسیب عصبی، میزان احساس درد پا کاهش یافته یا به طور کلی از بین برود و فرد درد حاصل از زخم را حس نکند.
امکان دارد آسیب عصبی بدون هیچ دردی پیش آمده باشد و فرد هیچ اطلاعی از پیش‌روی این موضوع نداشته باشد. پزشک متخصص بیماری‌های پا می‌تواند با ابزار ساده و بدون دردی، اعصاب پا را امتحان کند. به این آزمایش، تست مونوفیلامنت گفته می‌شود.
ابتلا به بیماری‌های عروقی می‌تواند روند ابتلا به زخم پا را پیچیده‌تر کند و میزان توانایی بدن برای بهبود زخم و قدرت مقابله با عفونت را کاهش دهد. افزایش میزان گلوکز خون می‌تواند توان مقاومت بدن در برابر عفونت‌های بالقوه را کاهش دهد و سرعت بهبود زخم نیز کم شود.
انواع پانسمان زخم پای دیابتی
پانسمان ها بر اساس میزان تماس با زخم انواع مختلف دارند:
پانسمان‌های نچسب یا با قدرت چسبندگی کم
معمولا پانسمان‌های نچسب یا آغشته به نمک را به عنوان پانسمان مناسب برای درمان زخم‌های دیابتی درنظر می‌گیرند. این‌گونه پانسمان‌ها بازوی کنترلی پژوهش‌های مرتبط با علم پانسمان محسوب می‌شوند. این گونه پانسمان‌ها به صورتی طراحی شده‌اند که بی‌ضرر باشند و محیط مرطوبی برای زخم فراهم کنند. این پانسمان در موارد وجود عفونت معمولا استفاده نمی شود مگر به همراه درمان با آنتی‌بیوتیک.
پانسمان هیدروکلوئید
این گونه پانسمان‌ها در برابر بخار نیمه‌نفوذپذیر هستند؛ نسبت به ترشحات زخم حالت انسدادی دارند و در عین‌حال قدرت جذب خوبی دارند. معمولا از این پانسمان‌ها به عنوان لایه جاذبی بر روی فوم یا غشا استفاده می‌شود. از جمله برندهای ارائه‌دهنده پانسمان‌های هیدروکلوئید شناخته‌شده می‌توان به دوئودرم (کُنواتِک)، گرانوفلکس (کنواتک) و کامفیل (کولوپلاست) اشاره کرد.
پانسمان هیدروژل
پانسمان‌های هیدروژل و هیدروکلوئید مشابه هم هستند و از هر دو نوع این پانسمان‌ها برای تسهیل نابودی بافت‌های مرده استفاده می‌شود. تنها تفاوتی که میان این دو نوع پانسمان وجود دارد در میزان فراهم کردن رطوبت برای زخم‌های خیلی خشک است. از جمله این پانسمان‌ها می‌توان به آکوافُرم (مرسک مدیکال) و ژل اینتراسایت (Smith & Nephew) اشاره کرد. اگر این نوع پانسمان را بر روی زخم‌هایی که میزان ترشح متوسط یا شدیدی دارند؛ بگذارید، منجر به لیچ‌افتادگی زخم خواهد شد. از پانسمان‌های هیدروژل می‌توان به عنوان راه کمکی برای دبریدمان (برداشت یا حذف بخشی از بافت مرده) تیز بافت‌های مرده سیاه‌رنگ زخم پای دیابتی استفاده کرد.
پانسمان فومی
پانسمان‌های فومی یکی دیگر از انواع گزینه‌های پانسمانی شناخته‌شده برای زخم پای دیابتی هستند. میزان جذب این پانسمان‌ها بسیار متفاوت است، عایق حرارتی خوبی هستند و به راحتی می‌توان در برش‌های مختلف برای قالب گرفتن زخم از آن‌ها استفاده کرد. از جمله پانسمان‌های فوم شناخته‌شده می‌توان به اَلِوین (Smith & Nephew) و کَویکِر (Smith & Nephew) اشاره کرد. البته به تازگی پانسمان فوم جدیدی هم در بازار عرضه شده است که به نقره باکتری‌کُش آغشته شده است و «اَوَنس» نام دارد.
پانسمان آلژینات
در حال حاضر انواع مختلفی از پانسمان‌های آلژینات یا جلبک دریایی در بازار عرضه شده است. این گونه پانسمان‌ها قدرت جذب بالایی دارند. برای پانسمان زخم‌های حفره‌ای از پانسمان‌های آلژینات استفاده می‌شود. این پانسمان‌ها باعث قطع خون‌ریزی می‌شوند. تعویض این نوع پانسمان بی‌ضرر است اما ممکن است نیاز باشد برای تعویض پانسمان، آن را خیس کنید. از جمله پانسمان‌های آلژینات معروف می‌توان به کلتوستات (کنواتک) و سربسان (مرسک مدیکال) اشاره کرد. اگر این نوع پانسمان را در زمان‌های منظم به طور کامل عوض کنید؛ استفاده از آن برای زخم‌های پای عفونی‌شده نیز ایمن و بلامانع است.
پانسمان‌های آغشته به ید
معمولا برای ضدعفونی کردن زخم از محلول‌های ضدعفونی‌کننده حاوی ید استفاده می‌شود. البته مدرکی وجود ندارد که نشان دهد انجام چنین کاری، تاثیر خاصی بر زخم دارد. معمولا این‌گونه محلول‌ها را با آنتی‌بیوتیک‌ها ترکیب کرده و روی زخم‌های آلوده می‌مالند. دو نوع روش آماده‌سازی با محلول‌های یدی وجود دارد: کادکسومر ایودین و پوویدون ایودین. پانسمان‌های ایودین خاصی وجود دارند که قدرت جذب بالایی دارند و به همین دلیل از آن‌ها برای جلوگیری از پوسته‌پوسته شدن پوست زخم‌هایی که تا حدی ترشح دارند؛ استفاده می‌شود.
پانسمان‌های آغشته به نقره
ثابت شده است که استفاده از نقره به عنوان نوعی ماده ضدمیکروب موضعی برای بهبود زخم‌های حاد و مزمن موثر است. معمولا از نیترات نقره (روی چوب یا رول) یا از سولفادیازین نقره (مثل پماد فلامازین) در ترکیبات این نوع پانسمان‌ها استفاده می‌شود. نیترات نقره اثر سمیت سلولی بر سلول‌های میزبان دارد؛ خاصیتی که از آن برای درمان بافت‌های با گرانولاسیون بیش از حد استفاده می‌شود اما این ماده می‌تواند باعث احساس درد و ناراحتی بیمار گردد.
طیف گسترده‌ای از پانسمان‌های مختلف برای درمان زخم پای دیابتی در بازار عرضه شده است. با استفاده از پانسمان مناسب می‌توان میزان ترشحات و بوی ناخوشایند زخم را کنترل کرد، منجر به بهبود زخم شد و از عفونی شدن آن جلوگیری کرد. البته انتخاب پانسمان مناسب نمی‌تواند جایگزینی برای دبریدمان مناسب زخم، آنتی بیوتیک‌درمانی بدنی درست و تعویض مکرر (روزانه) پانسمان و بررسی زخم باشد.
روش های جلوگیری از عفونی شدن زخم پای دیابتی
- کنترل دقیق میزان گلوکز خون
- تمیز کردن زخم و پانسمان مداوم آن
- آب‌کشی روزانه زخم و پانسمان مجدد آن
- پرهیز از راه رفتن با پای برهنه
همه چیز درباره پای دیابتی
زخم پای دیابتی از جمله مشکلات پای دیابتی است که ممکن است منجر به از دست دادن انگشت پا و یا حتی خود پا، شود.
درمان زخم پای دیابتی با پانسمان های نوین
هدف اصلی درمان زخم پا این است که بیمار در سریع‌ترین زمان ممکن بهبود یابد. هر چقدر روند بهبود زخم سریع‌تر پیش رود؛ احتمال عفونی شدن زخم کمتر خواهد شد.
پیش‌گیری از عفونی شدن زخم
اگرچه همه زخم‌ها عفونی نیستند اما اگر متخصص پا تشخیص دهد که زخم بیمار عفونی است؛ باید به برنامه درمانی بیمار مصرف آنتی‌بیوتیک، مراقبت از زخم و بستری شدن (شاید) را افزود.
برای جلوگیری از عفونی شدن زخم باید موارد زیر رعایت شود:
- کنترل دقیق میزان گلوکز خون
- تمیز کردن زخم و پانسمان مداوم آن
- آب‌کشی روزانه زخم و پانسمان مجدد آن
- پرهیز از راه رفتن با پای برهنه
کاهش فشار وارد بر ناحیه (تخلیه زخم)
به منظور بهبودی کامل باید زخم را تخلیه کرد (به‌خصوص اگر زخم در ناحیه کف پا ایجاد شده باشد). ممکن است به بیمار توصیه شود که از کفش‌های مخصوص یا آتل یا گچ گیری مخصوص یا ویلچر و عصا استفاده کند. انجام این کار به کاهش تحریک و فشار ناحیه مجروح کمک می‌کند و به این ترتیب سرعت بهبودی بیشتر می‌شود.
دبریدمان (برداشتن بافت مرده)
در طول ده سال اخیر، دانش مراقبت از زخم پیشرفت زیادی داشته است. به نظر نمی‌رسد که باور قدیمی «هوا خوردن به زخم» برای روند بهبود زخم ضرری داشته باشد. می‌دانیم که با کاهش خطر عفونت و پوشاندن زخم و مرطوب نگاه داشتن آن؛ زخم سریع‌تر بهبود می‌یابد. استفاده از بتادین‌های بسیار قوی، آب اکسیژنه، شست‌وشو و خیساندن زخم توصیه نمی‌شود چون با انجام چنین کارهایی می‌توان مشکلاتی برای زخم و روند پانسمان ایجاد کرد.
اعمال دارو یا پانسمان بر روی زخم
یکی دیگر از روش مناسب مدیریت زخم این است که از پانسمان و داروهای موضعی استفاده کنید. استفاده ازطیفی از محصولات نمکی ساده تا فاکتورهای رشد، پانسمان زخم و جانشین‌های پوستی تاثیر زیادی در بهبود زخم پا داشته‌اند.
کنترل میزان گلوگز خون و اختلالات دیگر
برای بهبود زخم باید از گردش خون مناسب در ناحیه مجروح اطمینان حاصل کرد. پزشک متخصص بیماری‌های پا می‌تواند با انجام آزمایش‌های غیرتهاجمی، میزان گردش خون را مشخص کند.
یکی دیگر از موارد بسیار مهم در درمان زخم پای دیابتی، کنترل دقیق میزان گلوکز خون است.
درمان زخم پای دیابتی با جراحی
بسیاری از زخم‌های پای دیابتی غیرعفونی بدون انجام عمل جراحی درمان می‌شوند اما اگر این روش درمانی خوب پیش نرود؛ جراحی زخم یکی دیگر از گزینه‌های پیش‌روست. از جمله روش‌های جراحی که برای کاهش فشار ناحیه مجروح استفاده می‌شود؛ می‌توان به تراشیدن یا خارج کردن استخوان(ها) و اصلاح بدشکلی‌های مختلفی مانند انحراف شست پا یا برآمدگی‌های استخوانی اشاره کرد.
مدت زمان بهبود به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله این عوامل می‌توان به اندازه و محل زخم، میزان فشار وارد بر آن هنگام راه رفتن یا نشستن، میزان تورم، میزان گردش خون، میزان گلوکز خون، چگونگی مراقبت از زخم و داروهای اعمال‌شده بر روی زخم اشاره کرد. معمولا چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا زخم بهبود یابد.
دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی ، آرتروسکوپی ، آرتروپلاستی و فلوشیپ جراحی مچ پا در تهران
برای پرسش از دکتر، روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.
محمد
شنبه ۱۸ تیر ۱( 2 سال پیش)
تعداد بازدید: 256
مشاهده پرسش
