هیالورونیک اسید ماده ای است که به طور طبیعی در بدن انسان وجود دارد. بیشترین میزان این ماده در مایعات چشم (زجاجیه) و مفاصل (مایع مفصلی) یافت می شود. سازمان غذا و دارو امریکا (FDA) استفاده و تزریق هیالورونیک اسید داخل زانو را برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو تایید کرده است. همچنین، در بیماران مبتلا به آب مروارید نیز تزریق این ماده به داخل چشم کاربرد دارد.
هیالورونیک اسید چیست؟
هیالورونیک اسید یک رطوبت ساز است، ماده ای که رطوبت را حفظ می کند و می تواند بیش از هزار برابر وزن خود در آب متصل شود. هیالورونیک اسیدی که استفاده دارویی دارد، یا از تاج خروس استخراج می شود و یا در آزمایشگاه توسط انواعی از باکتری ها ساخته می شود.
هیالورونیک اسید همچنین در مواردی از جمله انواع اختلالات مفصلی، عفونت های ادراری (UTI)، ریفلاکس اسید معده، خشکی چشم، درد واژینال، پیری پوست و بسیاری از بیماری های دیگر کاربرد دارد. با این حال، شواهد علمی قابل قبولی برای تایید کاربردهای این ماده وجود ندارد.
نحوه عملکرد هیالورونیک اسید
هیالورونیک اسید در مفاصل و سایر بافت ها همچون یک بالشتک و یا روان کننده عمل می کند. علاوه بر این، می تواند بر نحوه واکنش بدن به آسیب ها نیز تأثیر بگذارد.
موارد استفاده هیالورونیک اسید
هیالورونیک اسید در موارد زیادی کاربرد دارد. از جمله:
✳️ آب مروارید: طی عمل جراحی آب مروارید، پزشک جراح چشم می تواند از تزریق هیالورونیک اسید به داخل چشم استفاده کند.
✳️ تورم (التهاب) و زخم های داخل دهان (مخاط دهان): شستشوی دهان با هیالورونیک اسید و یا استفاده از آن به صورت ژل، برای درمان زخم های دهان کاربرد موثری دارد.
اثر بخشی های احتمالی این ماده در مواردی همچون:
✳️ پیری پوست: برخی تحقیقات نشان می دهد که تزریق هیالورونیک اسید توسط نوعی دستگاه پزشکی خاص به چین و چروک های پوست، می تواند تا یک سال به کاهش چین و چروک ها کمک کند. مصرف اشکال خوراکی هیالورونیک اسید که با برخی مواد دیگر ترکیب شده نیز ممکن است در کاهش چین و چروک ها موثر باشد.
✳️خشکی چشم: تحقیقات زیادی نشان می دهند که استفاده از قطره های چشمی حاوی هیالورونیک اسید به کاهش علائم خشکی چشم کمک می کند.
✳️ آرتروز: تزریق هیالورونیک اسید در مفاصل توسط پزشک می تواند درد و سفتی مفاصل را کاهش دهد. این مورد توسط FDA نیز تأیید شده است. اما به نظر می رسد این روش درمانی برای همه افراد کاربرد ندارد. همچنین، هرگونه بهبود ایجاد شده معمولاً کوتاه مدت است. برخی تحقیقات اولیه نشان می دهند که مصرف خوراکی هیالورونیک اسید در برخی از مبتلایان به آرتروز می تواند به کاهش درد این افراد کمک کند.
کاربرد تزریق هیالورونیک اسید
در اینجا به ۱۱ کاربرد دیگر تزریق هیالورونیک اسید برای صورت و بدن اشاره شده است:
۱. زخم های پوستی: برخی تحقیقات نشان می دهد که استفاده از ژل های حاوی هیالورونیک اسید ممکن است درد ناشی از زخم های پوستی را کاهش داده و به بهبود کمک کند.
۲. زخم پا در بیماران دیابتی: تحقیقات نشان می دهد که استفاده از محصولات ترکیبی حاوی هیالورونیک اسید در مقایسه با دیگر روش های درمانی معمول، به بهبود زخم پای دیابتی کمک بیشتری می کند.
۳. ضربه به چشم: تحقیقات اولیه نشان می دهد که ممکن است از تزریق هیالورونیک اسید به چشم به عنوان یک روش درمانی، در جدا شدگی شبکیه چشم از زجاجیه و یا سایر آسیب های چشم استفاده شود.
۴. شکل خفیف التهاب لثه: تحقیقات اولیه در افراد مبتلا به التهاب لثه نشان می دهد که شستشوی دهان با محصولات حاوی هیالورونیک اسید، باعث کاهش خونریزی و بهبود لثه می شود.
۵. درد شانه افراد، پس از سکته مغزی (درد شانه ناشی از همی پلژی): تحقیقات اولیه نشان می دهد که تزریق هیالورونیک اسید در افراد مبتلا به درد شانه همی پلژیک، می تواند به بهبود درد کمک کند.
۶. جراحی بینی: تحقیقات اولیه در افرادی که جراحی بینی انجام داده اند نشان می دهد که شستشوی بینی با محصولات حاوی هیالورونیک اسید ممکن است در بهبود اسکار و پوسته پوسته شدن سینوس ها، نسبت به شستشوی بینی با آب نمک، موثرتر باشد.
۷. اختلالاتی که استخوان ها و مفاصل را تحت تأثیر قرار می دهد: تحقیقات اولیه نشان می دهد معمولاً در افرادی که کمبود سلنیوم (بیماری Kashin-Beck) دارند، تزریق هیالورونیک اسید ممکن است درد را بهبود بخشد.
۸. عفونت گوش (اوتیت میانی): تحقیقات اولیه نشان می دهد که استفاده از محصولات شستشوی بینی که حاوی هیالورونیک اسید می باشند، ممکن است برای جلوگیری از بروز عفونت گوش در کودکان مبتلا به عفونت های مزمن گوش کمک کند.
۹. التهاب بینی و سینوس ها (رینوسینوزیت): تحقیقات اولیه نشان می دهد که استفاده از محصولات شستشو دهنده بینی که حاوی هیالورونیک اسید باشند، به درمان علائم عفونت سینوس در افرادی که از آنتی بیوتیک ها و داروهای استروئیدی نیز استفاده می کنند، کمک می کند. استفاده از شوینده های بینی حاوی هیالورونیک اسید در افراد مبتلا به سینوزیت مزمن نیز ممکن است علائم را بهبود بخشد.
۱۰. آتروفی واژن (نازک شدن دیواره های واژن): پس از یائسگی، بافت واژن نازک می شود. تحقیقات اولیه نشان می دهد که استفاده از محلول های واژینال حاوی هیالورونیک اسید در کاهش سوزش، خارش و احساس درد هنگام برقراری رابطه جنسی، در زنان مبتلا آتروفی واژن موثر است.
۱۱. التیام زخم: تحقیقات اولیه نشان می دهد که استعمال خارجی هیالورونیک اسید بر روی پوست، جهت درمان سوختگی و زخم های پوستی، ممکن است سودمند باشد مانند:
- عفونت های کلیه، مثانه یا مجاری ادراری ( UTI )
- درد عضلانی ناشی از ورزش
- سوزش مداوم معده
- چین و چروک پوست
عوارض استفاده از هیالورونیک اسید
❌ در مصارف خوراکی: هیالورونیک اسید در صورتی که به اندازه مصرف شود، به احتمال زیاد ایمن است. اما به ندرت ممکن است موجب بروز واکنش های آلرژیک شود.
❌ در استعمال خارجی روی پوست: هیالورونیک اسید در صورتی که به اندازه مصرف شود، به احتمال زیاد ایمن است. اما به ندرت ممکن است موجب بروز واکنش های آلرژیک شود.
❌ هنگام تزریق درون مفاصل: تزریق هیالورونیک اسید درون مفاصل توسط پزشک، به احتمال زیاد ایمن است. تزریق هیالورونیک اسید درون مفاصل ممکن است موجب بروز قرمزی و درد شود.
❌ هنگام تزریق در چشم: هیالورونیک اسید در صورتی که به طور مناسب استفاده شود، به احتمال زیاد ایمن است. تزریق هیالورونیک اسید درون چشم می تواند موجب بالا رفتن فشار چشم شود اما این عارضه معمولاً طی ۴۸ الی ۷۲ ساعت برطرف می شود.
موارد احتیاط و هشدارها
🔻 خانم های باردار و شیرده
• در دوران بارداری: اطلاعات کافی برای اطمینان از ایمن بودن استفاده از هیالورونیک اسید در دوران بارداری وجود ندارد. برای اطمینان بهتر است از استفاده از آن خودداری شود.
• در دوران شیردهی: اطلاعات کافی برای اطمینان از ایمن بودن استفاده از هیالورونیک اسید در دوران شیردهی وجود ندارد. محققان نمی دانند که آیا این ماده بر شیر مادر تأثیر می گذارد و یا اینکه چه تاثیری ممکن است بر نوزاد داشته باشد. برای اطمینان بهتر است از استفاده از آن خودداری شود.
🔻 بیماری های پوستی
• بیماری اسکلرودرمی (سفت شدن پوست و بافت های همبند): استفاده از هیالورونیک اسید روی پوست، ممکن است زخم های پوستی را در افرادی که به بیماری اسکلرودرمی مبتلا هستند بدتر کند. در این افراد، بهتر است از استفاده آن اجتناب شود.
🔻 تداخلات دارویی
• در حال حاضر هیچگونه اطلاعاتی مربوط به تداخلات دارویی هیالورونیک اسید در دسترس نیست.
🔻 زخم ها
• برای تورم (التهاب) و زخم های داخل دهان (مخاط دهان): هیالورونیک اسید را می توان با آب مخلوط کرده و به عنوان دهانشویه استفاده کرد.
🔻 اشکال تزریقی
• برای پیری پوست: پزشکان می توانند هیالورونیک اسید را به چین و چروک های پوست تزریق کنند.
• برای آرتروز: تزریق هیالورونیک اسید درون مفاصل از طریق پزشک
دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی ، آرتروسکوپی ، آرتروپلاستی و فلوشیپ جراحی مچ پا در تهران