مدت زمان بهبودی کامل بعد از عمل تعویض مفصل زانو به تدریج اتفاق میافتد. طی ۶ هفته ابتدایی، بهبودی به سرعت رخ میدهد. بهبودی کامل ممکن است ۶ ماه تا یک سال یا بیشتر طول بکشد. پس از جراحی، تمرکز بر روی کنترل درد پس از جراحی، تثبیت دامنه حرکت خوب و افزایش قدرت عضلانی است. زمانی که بهبودی کامل حاصل شد، فرد معمولاً درد زانوی کمتر و عملکرد بهتری دارد.
بهبودی پس از جراحی تعویض مفصل زانو
جراح ارتوپد باید پوست و بافت نرم عمقی، معمولاً شامل بخشهایی از تاندون عضله چهارسر را برش دهد تا بتواند جراحی تعویض مفصل زانو را انجام دهد. استخوان و بافت غضروفی از انتهای فمور (استخوان ران) و بالای تیبیا (استخوان ساق) برش خورده و برداشته میشوند تا فضا برای مفصل مصنوعی فراهم گردد. ترمیم این بافتها به زمان نیاز دارد. ترکیبی از استراحت و درمان فیزیکی میتواند به فرایند ترمیم و بهبودی کمک کند.
زمان بهبودی برای هر فرد متفاوت است. اکثر افراد میتوانند طی چند هفته به فعالیتهای روزمره خود بازگردند. ممکن است ۶ ماه تا یک سال طول بکشد تا فرد بتواند برخی از ورزشها را انجام دهد (و برخی از فعالیتهای شدید از قبیل پیادهروی تند و بسکتبال ممکن است به کلی منع شوند).
ممنوعیت های پس از جراحی تعویض مفصل زانو
به بیماران توصیه میشود که بهبودی در اولویتشان باشد. اگر بیماران کارهای زیر را انجام دهند، ممکن است بهبودی طولانیتر شود:
1_ عدم شرکت در درمان فیزیکی
درمان فیزیکی برای تثبیت دامنه حرکتی جدید زانو و تقویت عضلات حمایتکننده از مفصل جدید ضروری است.
2_ مصرف سیگار یا سایر محصولات نیکوتینی
مصرف نیکوتین باعث تنگی عروق خونی و در نتیجه محدودشدن عبور اکسیژن و مواد مغذی در جریان خون میشود. اگر جریان خون نتواند اکسیژن و مواد مغذی کافی به زخم برساند، ترمیم کند میشود.
3_ عدم کنترل دیابت
دیابت نوع ۱ یا ۲ کنترلنشده میتواند بر جریان خون و سیستم ایمنی اثر منفی بگذارد و باعث کندشدن ترمیم و افزایش خطر عفونت شود.
4_ انجام رفتارهای پرخطر
عدم استفاده از وسیله کمکی مثل واکر، میتواند خطر افتادن را بیشتر و در نتیجه فرایند ترمیم را کند کند یا حتی منجر به جراحی دیگری شود. نوشیدن الکل یا استفاده از مواد هیجانزا نیز خطر افتادن را بیشتر میکند و حتی در صورت ترکیب با مسکنهای تجویزی ممکن است مرگآفرین باشد.
جراح، پرستار ریکاوری یا سایر پرسنل درمانی میتوانند بیمار را در مورد رفتارهایی که باعث کندی فرایند بهبود میشوند، راهنمایی کنند.
برنامهریزی برای جراحی تعویض مفصل زانو
هیچکس نمیخواهد که دوره بهبودیاش دشوار باشد یا بیش از حد لازم طول بکشد. قبل از جراحی، بیماران میتوانند اقداماتی را در جهت تسهیل فرایند بهبود خود انجام دهند. برای مثال، ترک سیگار قبل از جراحی میتواند تفاوت معناداری ایجاد کند. غذاهای یخزده که میتوانند به راحتی گرم شوند و آمادهکردن اتاق خواب، توالت و فضاهای منزل نیز میتواند مفید باشد.
ماندگاری ۱ یا دو روزه در بیمارستان پس از جراحی تعویض مفصل زانو طبیعی است. در صورت وجود نگرانی پزشکی، ممکن است برخی بیماران بیشتر نگه داشتهشوند. در بیمارستان، اهداف اصلی پرسنل درمانی عبارتاند از:
- کنترل درد
- پیشگیری و توجه به نشانههای عوارض
- آموزش به بیمار در مورد نحوه استفاده از واکر یا سایر وسایل کمکی و انجام امور پایه از قبیل پایینآمدن از تخت
ممکن است بیمار هنگام به هوشآمدن بعد از جراحی، گیج باشد و خود را در حالی که به یک IV و سایر وسایل پزشکی وصل است، بیابد. یک یا دو روز بعد، در زمان ترخیص، آنها میتوانند با واکر یا سایر ابزارهای کمکی راه بروند و بسیاری از امورات شخصی خود را به صورت مستقل انجام دهند.
پس از جراحی تعویض مفصل زانو
بیمار پس از بیهوشی معمولاً در اتاق ریکاوری به هوش میآید. پس از ۱ تا ۲ ساعت، بیمار به یک اتاق بیمارستان منتقل میشود که در آنجا میتواند با دوستان و خانوادهاش دیدار کند. طی ساعات اولیه:
- معمولاً زانو درد ندارد. بیهوشی و بلوک عصبی، در صورت استفاده، هنوز به طور کامل از بین نرفته است.
- ممکن است بیمار استفراغ کند که عارضهای شایع ناشی از بیهوشی است.
- زانو بانداژ شده و پا بالا نگه داشته میشود.
- ممکن است بیمار دارای کاتتر ادراری، یک درن در محل برش و یک IV جهت دادن مایعات باشد. کاتتر، در صورت وجود، طی چند ساعت اول خارج میشود. درن محل برش و IV را میتوان تا زمان ماندن در بیمارستان نگه داشت.
راه رفتن پس از تعویض مفصل زانو
طی چند ساعت پس از جراحی، درمان فیزیکی آغاز میشود. پرسنل بیمارستان به بیمار کمک میکنند تا از تخت خارج شده و با استفاده از واکر یا ابزار کمکی دیگر مقداری راه برود. اولین قدم میتواند به سمت توالت باشد. اکثر بیماران میتوانند خودشان به توالت بروند.
میتوان به بیمار کمک کرد تا هر ۱ تا ۳ ساعت (در زمانهایی که بیدار است) راه برود. تا زمان ترخیص، فرد ممکن است بتواند تا ۱۰۰ یارد یا بیشتر، با یک ابزار کمکی راه برود. انداختن وزن روی مفصل و فعالبودن بدن به فرایند ترمیم کمک میکند و خطر نومونی، لخته خونی و یبوست را کاهش میدهد.
ترک بیمارستان پس از جراحی تعویض مفصل زانو
قبل از ترخیص، جراح میخواهد مطمئن شود که درد تحت کنترل است و بیمار میتواند:
- با کمک واکر یا ابزارهای کمکی دیگر راه برود
- از پله بالا و پایین برود
- غذاهای جامد بخورد
- به تنهایی به توالت برود و رودههایش کار کردهباشند
- به تنهایی و با کمک ابزار کمکی، از تخت بالا و پایین شود.
- همچنین، در مورد نحوه مراقبت از محل برش به بیمار و مراقبان او آموزش داده میشود.
پس از ترخیص از بیمارستان، بیمار به خانه یا یک مرکز توانبخشی مجهز به پرستار و فیزیوتراپیست میرود. صرف نظر از اینکه بیمار در خانه باشد یا یک مرکز توانبخشی، اولویتها یکسان است:
- انجام درمان فیزیکی
- کنترل درد کافی
- خواب کافی
- تمیز نگهداشتن محل برش (و پوشاندن آن در صورت توصیه توسط جراح)
- اجتناب از فعالیتهایی که میتواند بیمار یا محل زخم را در معرض خطر قرار دهد
- توجه به نشانههای بروز عوارض از قبیل ترومبوز ورید عمقی (DVT)
درمان فیزیکی پس از جراحی تعویض مفصل ران
تمرینات درمان فیزیکی در منزل برای هر بیمار توصیه میشود. همچنین بیمار میتواند درمان فیزیکی را در منزل دریافت کند یا به کلینیک فیزیوتراپی مراجعه کند. اساساً، بهبودی و درمان فیزیکی معمولاً این فواید را دارند:
1_ کاهش ورم و درد
پا باید بالاتر از سطح قلب قرار گیرد. دانستن این نکته مهم است که اکثر صندلیهای تکیهدار زانو را بالاتر از قلب نمیبرند. به جای آن، روی تخت یا مبل دراز بکشید و پایتان را روی بالش قرار دهید.
2_ پایتان را بدون گذاشتن چیزی زیر زانو بالا نگهدارید
جاذبه باعث میشود که زانو در موقعیت صاف قرار بگیرد. این حالت ممکن است ناخوشایند باشد اما به پیشگیری از تشکیل بافت اسکار کمک میکند.
3_ راهرفتن منظم
راهرفتن میتواند با یک واکر، عصا یا وسیله کمکی دیگری انجام شود. راهرفتن باعث تسریع فرایند ترمیم و کاهش خطر بروز عوارض میشود.
4_ تمرینات کششی و قدرتی
اکثر تمرینات کششی و قدرتی عضلات چهارسر، همسترینگ و پشت ساق را هدف قرار میدهند. لیستی از تمرینهای توصیه شده و حرکات کششی همراه با توضیح نحوه و زمان انجام آنها به بیمار داده میشود.
دکتر رضا نادری، فوق تخصص و جراح ارتوپد در تهران