یکی از مهم ترین خطراتی که بیماران تحت عمل جراحی را تهدید می کند، مشکلی به نام ترومبوز ورید عمقی است. ترومبوز ورید عمقی (DVT) به تشکیل لخته خون در یک سیاهرگ عمیق گفته می شود که معمولاً در ران و ساق پا رخ می دهد. احتمال ایجاد این عارضه بعد از هر جراحی جدی وجود دارد. افرادی که جراحی در نواحی پا و لگن انجام می دهند، بیش از سایرین در معرض لخته شدن خون قرار دارند.
هنگامی که لخته خون در یکی از سرخرگ هایی که از قلب به ریه ها می رود گیر کند، آمبولی ریه (PE) رخ می دهد. آمبولی ریه معمولاً از رگ های عمیق پا به سمت ریه ها حرکت می کنند. در صورتی که لخته خون به ریه ها برسد، می تواند جریان خون به ریه ها و قلب را مسدود کند. آمبولی ریه یک بیماری جدی با خطر جانی است که می تواند منجر به مرگ بیمار شود.
علت لخته شدن خون بعد از عمل جراحی
لخته شدن خون پس از جراحی یکی از عوارضی است که میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد و نیازمند توجه ویژه است. در ادامه، دلایل و عوامل اصلی این وضعیت را به شکل منحصربه‌فرد توضیح داده‌ایم:
کاهش فعالیت و بی‌حرکتی پس از جراحی
پس از عمل، بیمار ممکن است به دلیل درد یا شرایط بهبودی، مدت طولانی بی‌حرکت باشد. این بی‌تحرکی جریان خون را کند کرده و باعث تشکیل لخته، به‌ویژه در پاها، می‌شود که به آن ترومبوز ورید عمقی (DVT) می‌گویند.
آسیب به عروق خونی
طی فرایند جراحی، ممکن است عروق خونی آسیب ببینند. این آسیب میتواند بدن را به تولید لخته خون تحریک کند تا از خونریزی جلوگیری شود. اما گاهی اوقات، لخته‌های ناخواسته در محل‌های دیگر بدن شکل می‌گیرند.
تغییر در عوامل انعقادی خون
بدن پس از جراحی به‌طور طبیعی وارد حالتی می‌شود که آمادگی بیشتری برای انعقاد خون دارد. این مکانیسم دفاعی برای پیشگیری از خونریزی است، اما در برخی موارد منجر به تشکیل لخته‌های خطرناک می‌شود.
بیماری‌ها یا شرایط زمینه‌ای
برخی شرایط زمینه‌ای مانند چاقی، دیابت، سرطان، سابقه شخصی یا خانوادگی ترومبوز می‌توانند احتمال لخته شدن خون را پس از جراحی افزایش دهند. این عوامل خطرزا نیاز به توجه بیشتری دارند.
تأثیر برخی داروها
مصرف داروهایی مانند قرص‌های ضدبارداری یا هورمون‌درمانی پیش از جراحی میتواند ریسک ایجاد لخته خون را بالا ببرد. این مسئله در بیمارانی که از این داروها استفاده می‌کنند باید مدنظر قرار گیرد.
نوع جراحی
جراحی‌های بزرگ مانند تعویض مفصل زانو یا لگن، جراحی قلب، یا جراحی‌های سنگین شکمی بیشتر خطر لخته شدن خون را به همراه دارند، زیرا این نوع عمل‌ها معمولاً باعث کاهش حرکت بیمار و تغییرات در جریان خون می‌شوند.
پیشگیری و مدیریت
- حرکت زودهنگام: بلند شدن و راه رفتن تحت نظر پزشک میتواند به کاهش خطر کمک کند.
- داروهای ضدانعقاد: مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند هپارین به پیشگیری از تشکیل لخته کمک می‌کند.
- جوراب‌های فشاری: استفاده از جوراب‌های مخصوص برای بهبود گردش خون.
- مصرف مایعات: هیدراتاسیون کافی برای جلوگیری از غلیظ شدن خون.
پیشگیری از لخته شدن خون پس از جراحی ارتوپدی
پس از جراحی، پزشک برنامه ای برای کمک به پیشگیری از ایجاد لخته های خونی برای بیمار تنظیم می کند. این برنامه می تواند شامل بلند کردن پاها در ارتفاع بالاتر از سطح بدن، تمرینات ساق پا برای افزایش گردش خون، استفاده از جوراب های ضد آمبولی و مصرف داروهای رقیق کننده خون باشد. داروها و حرکات ورزشی را باید حتما با نظر پزشک خود مصرف کنید بسته به نوع جراحی و آسیب تجویز پزشک میتواند متفاوت باشد.
علائم هشدار دهنده لخته شدن خون
برای کاهش خطر ابتلا به لخته های خونی طی هفته های اول پس از جراحی، رعایت دستورالعمل های پزشک، الزامی و مهم می باشد. علائم هشدار دهنده لخته شدن خون شامل موارد زیر می شود:
- درد در ساق و مچ پا، دردی که به برش جراحی شما ارتباطی ندارد.
- حساسیت یا قرمزی در نواحی اطراف یا زیر زانو
- تورم ران، ساق، مچ یا کف پا
علائم هشدار دهنده آمبولی ریه عبارتند از:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد قفسه سینه (به ویژه هنگام تنفس)
در صورت بروز هر یک از علائم نام برده فوراً به پزشک مراجعه کنید.
دکتر غلامرضا نادری، جراح و متخصص ارتوپد در تهران
