در بیشتر موارد، استفاده بیشازحد و فرسایش و پارگی عضلات، مفاصل، استخوان‌ها، تاندون‌ها و سایر بافت‌ها علت درد استخوان ساق پا می‌شود. اصولا تعیین علت دقیق درد ساق پا آسان است، زیرا شرایطی وجود دارد که میتواند به ناحیه بین زانو و مچ پا آسیب وارد کند. قابل ذکر است که منظور ما ژنتیک و مشکلات مزمن نیست.
دیگر نگران نباشید، در مطلب امروز در مورد آسیب‌های اصلی که باعث درد ساق پا در دوندگان می‌شوند و بهترین روش درمان و پیشگیری از آن‌ها اشاره خواهیم کرد. اگر فکر می‌کنید ممکن است با یکی از این شرایط دست‌وپنجه نرم کنید، بهتر است در اسرع وقت برای ملاقات با پزشک یا فیزیوتراپیست وقت ویزیت بگیرید.
۱. درد ساق پا و شین اسپلینت
این وضعیت به‌عنوان سندرم استرس تیبیال داخلی یا MTSS نیز شناخته می‌شود. این بیماری در اثر التهاب ماهیچه‌ها، بافت استخوانی و تاندون‌های اطراف استخوان درشت‌نی بروز می‌کند. معمولاً درد در امتداد مرز داخلی استخوان درشت‌نی، جایی‌که ماهیچه‌ها به استخوان می‌چسبند، احساس می‌شود.
در اثر این عارضه اغلب در سمت جلوی ساق پا (شین اسپلینت قدامی) یا در پشت داخل ساق پا (شین اسپلینت داخلی خلفی) احساس درد و در اطراف ناحیه دوچهارم پایینی مرز داخلی استخوان درشت‌نی احساس تحریک‌پذیری خواهید کرد. به‌محض لمس، نقطه آسیب‌دیده تحریک خواهد شد. همچنین ممکن است متوجه تورم خفیف در ساق پا شوید.
علت ابتلا چه چیزی میتواند باشد؟
این آسیب در اثر وارد کردن فشار مکرر بر روی استخوان ساق پا و بافت همبند آن بروز می‌کند. بافتی که ماهیچه‌ها را به این استخوان متصل می‌کند. در بیشتر موارد، شین اسپلینت زمانی ایجاد می‌شود که به طور ناگهانی حجم تمرین خود را با انجام یک فعالیت جدید یا افزایش شدت یا روند روتین دویدن، افزایش می‌دهید. حتی حذف بخش ریکاوری (بازیابی عضلات و استخوان‌ها) نیز در بروز این آسیب نقش دارد.
درمان درد شین اسپلینت
روند درمان شین اسپلینت معمولا شامل دوره‌ای استراحت و فراغ از ورزش‌های پرفشار است. البته می‌توانید با انجام ورزش‌های سبک‌تر مانند شنا و دوچرخه‌سواری بعد از دوره حاد، تناسب اندام خود را حفظ کنید.
سپس علائم اندام آسیب‌دیده را با گذاشتن کمپرس سرد یا یخ تسکین دهید، برای حمایت از قوس کف پا با کفش‌های مناسب بدوید و به طور منظم سطوح دویدن خود را تغییر دهید. برای به حداقل رساندن اثرات این عارضه، از کفی یا بالشتک در داخل کفش خود استفاده کنید.
پیشگیری از درد شین اسپلینت
برای پیشگیری همیشه روال دویدن خود را ارزیابی کنید تا بتوانید هر چیزی که در بروز آسیب یا بدتر شدن آن موثر است را حذف کنید. در بیشتر موارد، انجام بیشازحد تمرینات خیلی زود باعث بروز این عارضه می‌شود. همچنین پیشنهاد می‌کنیم که عضلات جلو و کنار ساق پای خود را تقویت کنید و انعطاف‌پذیری عضلات ساق پا را بهبود ببخشید.
از دویدن روی تپه‌ها و مکان های دارای پستی و بلندی اجتناب کنید و روی سطوح نرم‌تر مانند مسیرهای خاکی و مسیرهای پیاده‌روی بدوید.
۲. شکستگی تنشی استخوان ساق پا
یکی از جدی‌ترین آسیب‌های ناشی از دویدن که میتواند شما را برای هفته‌ها و اغلب ماه‌ها از ورزش کردن دور کند، شکستگی تنشی استخوان ساق پا است. این نوع شکستگی در اثر ضربه‌های مکرر ایجاد و باعث بروز ترک‌های ریز در استخوان می‌شود.
مناطق مستعد این نوع شکستگی در دوندگان، معمولا شامل استخوان‌های کف پا و لبه داخلی استخوان درشت‌نی ساق پا است. بروز شکستگی‌های تنشی در دوندگان زن شایع‌تر است. زیرا اغلب با تمرین بیشازحد، پوکی استخوان، وزن کم بدن و عدم تعادل هورمونی مرتبط است.
شکستگی تنشی ناشی از چیست؟
شکستگی‌های تنشی ناشی از فشارهای مکرر، اغلب در اثر تمرین بیشازحد مانند دویدن در مسافت‌های طولانی بروز می‌کنند و نتیجه افزایش سریع شدت یا مقدار تمرین هستند. فرم بد بدن نیز میتواند در وقوع این مسئله موثر باشد و به‌عنوان یک فاکتور خطر در نظر گرفته شود.
ممکن است در اثر شکستگی تنشی اسخوان ساق پا (مانند عارضه شین اسپلینت) در حین یا بعد از دویدن احساس درد کنید. البته در شکستگی‌های تنشی معمولا شدت درد زیاد است و با هر دویدن طولانی‌تر و بدتر می‌شود.
علائم شکستگی تنشی در ساق پا
به طور کلی، علائم حساسیت (تحریک‌پذیری)، درد و گاهی اوقات تورم یا کبودی را احساس خواهید کرد که معمولاً با افزایش مسافت دویدن بدتر می‌شوند. در مواقعی ممکن است به‌دلیل عدم امکان تحمل وزن بدن توسط اندام آسیب‌دیده، حتی در شب نیز احساس درد داشته باشید.
درمان به چه صورت است؟
اگر طبق علائم ذکر شده مشکوک به شکستگی تنشی استخوان ساق پا هستید، از دویدن خودداری کنید و برای تشخیص دقیق‌تر یک قرار ملاقات با پزشک خود تنظیم کنید. اگر به دویدن خود در شرایط شکستگی تنشی ادامه دهید، خطر شکستگی کامل استخوان وجود دارد و دوره نقاهت شما بسیار طولانی‌تر خواهد شد.
تصویربرداری با اشعه ایکس میتواند این نوع شکستگی را نشان دهد و پس از آن باید تمرینات تحمل وزن را به مدت ۶ تا ۸ ماه متوقف کنید که اغلب در موارد جدی نیاز به صرف زمان بیشتری است. نیاز است که در مدت زمان معینی پای شما در گچ باشد یا از باندهای الاستیک استفاده کنید. زیرا پشتیبانی صحیح از استخوان کمک زیادی به بهبود سریع‌تر آن می‌کند. شما باید انجام هر نوع تمرین با شدت بالا مانند طناب زدن را متوقف کنید.
پیشگیری از شکستگی تنشی
مجدداً لازم است که روال دویدن خود را بررسی کرده و تغییرات کلیدی را در روند دویدن خود ایجاد کنید. اگر در حین راه رفتن احساس درد شدید می‌کنید، ممکن است به بانداژ، گچ‌گیری یا استفاده از عصا نیاز داشته باشید. از کفش‌های مخصوص و مناسب دویدن استفاده کنید. طوری که با بیومکانیک خاص بدن شما مطابقت داشته باشند.
اگر کف پایتان صاف است، به‌دنبال کفش‌هایی باشید که با ایجاد قوس کف این مسئله را کنترل می‌کنند و اگر لازم است در کفش خود کفی قرار دهید. همچنین یک رژیم غذایی متعادل و حاوی ویتامین D و کلسیم داشته باشید. برای قوی نگهداشتن استخوان‌های خود باید مطمئن شوید که کلسیم و ویتامین D کافی دریافت می‌کنید. این مواد مغذی نقش کلیدی در سلامت استخوان‌ها دارند.
3_ تاندونیت یا التهاب تاندون آشیل
تاندونیت آشیل یک مشکل رایج در ساق پا است که تاندون آشیل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در اصل این تاندون طناب‌مانند هم به استخوان پاشنه و هم به ماهیچه‌های ساق پا متصل است. معمولا تاندونیت آشیل در اثر فشار بیشازحد روی تاندون آشیل ایجاد می‌شود. به‌همین‌دلیل شما ممکن است از دویدن یا کار کشیدن بیشازحد از عضله ساق پا به این عارضه مبتلا شوید.
علائم تاندونیت
تاندونیت آشیل زمانیکه عضلات ساق پا منقبض یا کشیده می‌شوند باعث ایجاد درد می‌شود. بارزترین علامت هشداردهنده مبنی بر اینکه شما به تاندونیت آشیل مبتلا شده‌اید، احساس درد در ناحیه تحتانی ماهیچه ساق پا نزدیک به پشت پاشنه پا به‌خصوص درصبح‌ها است. علائم دیگر آن ممکن است شامل التهاب تاندون، داشتن دامنه حرکتی ضعیف هنگام خم کردن اندام آسیب‌دیده، بروز تورم یا درد در پشت ساق پا باشد. ممکن است در ناحیه ی خارجی مچ پا و بخش داخلی مچ پا دچار التهاب و تورم شوید.
درمان تاندونیت ساق پا
روند درمان تاندونیت آشیل معمولا طبق روش رایس (RICE) یعنی شامل استراحت، قرار دادن یخ، کمپرس (فشرده‌سازی ناحیه به کمک بانداژ فشاری) و بالا بردن (بالاتر نگهداشتن عضو آسیب‌دیده از سطح قلب) است. برای شروع درمان، ابتدا مدتی از دویدن اجتناب کنید. سپس از یخ‌درمانی برای کاهش التهاب به‌خصوص پس از دویدن‌های کوتاه‌مدت استفاده کنید. اگر این درمان خانگی مؤثر نبود یا علائم شما بهبود نیافت، حتما با متخصص ارتود مشورت کنید.
پیشگیری از تاندونیت
برای پیشگیری به طور منظم بعد از هر تمرین، ساق پاهای خود را دراز کنید. البته اگر درد دارید، بهتر است از کشش غیرعادی ساق پا خودداری کنید. همچنین باید از دویدن در مکان‌های دارای پستی و بلندی (مانند تپه) و انجام تمرین‌های سرعتی پرهیز کنید.
4_ کشیدگی عضلات و درد ساق پا
یکی دیگر از عوامل موثر و شایع در بروز درد ساق پا در دوندگان، آسیب به عضلات ساق پا است. اگر از درد ناگهانی ساق پا رنج می‌برید، به‌خصوص در هنگام دویدن با حداکثر سرعت (دو سرعت) یا انجام تمرینات پرتابی ، احتمالاً دچار کشیدگی عضلات ساق پا شده‌اید.
یک علامت مشخص کشیدگی عضله ساق پا، احساس درد خفیف تا شدید در ساق پا است. متاسفانه بسیاری از دوندگان ممکن است آن را با سفتی یا اسپاسم عضلات اشتباه بگیرند. همچنین ممکن است درد زیادی را درون عضله ساق پا احساس کنید، به‌خصوص در هنگام انجام حرکات مقاومتی و حرکاتی با دامنه حرکت محدود. این درد ممکن است در حین دویدن کاهش یابد اما بعد از دویدن دوباره عود کند.
علت کشیدگی عضلات ساق پا
کشیدگی عضلات ساق پا اغلب نتیجه وارد کردن فشار زیاد به پا در اثر تمرین بیشازحد، تغییر در تکنیک دویدن، یا افزایش مسافت یا شدت دویدن است.
به عنوان مثال، هنگامی‌که برای اولین بار شروع به دویدن می‌کنید یا شدت تمرین خود را افزایش می‌دهید، این مسئله ناگهان میتواند عضله ساق پا را تحت فشار قرار دهد و باعث کشیدگی آن شود.
درمان درد ساق پا در اثر کشیدگی
موارد خفیفی از کشیدگی عضلات ساق پا را می‌توان با روش رایس در خانه درمان کرد. البته شرایطی مانند پارگی یا فشار شدید به عضلات ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند. اگر از نظر پزشک ضرری ندارد، به دویدن خود ادامه دهید. همچنین باید ناحیه مورد نظر را به طور منظم کشش و ماساژ دهید.
به‌محض احساس درد خفیف به فکر درمان باشید. زیرا با شروع آسیب، عضله دیگری شروع به جبران وظایف عضله آسیب‌دیده می‌کند و این مسئله به معنی بروز آسیب در تعداد زیادی از عضلات خواهد بود.
5_ تاندونیت یا التهاب تاندون تیبیال خلفی
این عارضه نه چندان رایج که به‌عنوان سندرم تیبیالیس خلفی نیز شناخته شده است، درست مانند شین اسپلینت یک آسیب التهابی در همان ساختار عضلانی-تاندونی است. در واقع در اثر التهاب تاندونی که دور بخش داخلی مچ پا پیچیده شده است و عضله را به استخوان ناویکولار (استخوان زورقی) در قسمت میانی پا می‌چسباند، بروز می‌کند.
عضله تیبیالیس خلفی یک عضله کلیدی برای دویدن است که در هنگام متمایل کردن مچ و انگشتان پا به سمت پایین (حرکت پلانتار فلکشن مچ پا) و همچنین هنگام چرخاندن مچ پا به سمت داخل (حرکت اینورژن مچ پا) استفاده می‌شود. این عضله همچنین از قوس پا کف پا نیز حمایت می‌کند. عارضه تاندونیت تیبیال خلفی میتواند به نارسایی تاندون تیبیالیس خلفی تبدیل شود که ممکن است منجر به صافی کف پا شود (صافی کف پای اکتسابی).
اگر از تاندونیت تیبیال خلفی رنج می‌برید، احتمالا حساسیت، تورم و درد را در اطراف بخش داخلی مچ پا و اغلب تا استخوان ناویکولار تجربه خواهید کرد. ناحیه آسیب‌دیده به‌دلیل فرآیند التهابی، اغلب در هنگام لمس کردن گرم، قرمز و متورم به نظر می‌رسد.
علت التهاب تاندون
معمولا آسیب ناشی از استفاده بیش‌از حد تاندون تیبیال خلفی در اثر افزایش شدت یا حجم تمرینات بروز می‌کند. همچنین میتواند در اثر یک حادثه خاص مانند سقوط کردن یا تصادف با وسیله نقلیه ایجاد شود.
درمان التهاب تاندون
اولین دوره درمانی شما شامل انجام روش رایس روی اندام آسیب‌دیده است. علاوه بر این، استفاده از مچ‌بند فشاری پا را برای کمک به تسکین درد و پیشگیری از آسیب مجدد یا عود مشکل در هنگام بازگشت به تمرینات دویدن در نظر بگیرید. لطفا بدون اجازه پزشک از مصرف مسکن خودداری کنید. چراکه ممکن است باعث پنهان شدن و نادیده گرفتن علائم شود و وضعیت شما را بدتر کند.
برای پیشگیری، به کفش‌های مخصوص دویدن خود یک تکیه‌گاه یا بالشتک پشتیبان قوس پا اضافه کنید، اگرچه این کار باعث کاهش اندازه و فضای داخل کفش می‌شود. البته بهتر است ابتدا با پزشک متخصص مشورت کنید زیرا همه افراد به این تکیه‌گاه نیاز ندارند.
برای جلوگیری از فشرده شدن عصب پا، بندهای کفش نزدیک به انگشتان پا را شل کنید. همچنین باید عضلات مچ پا را تقویت کنید. از راه رفتن با پای برهنه، دمپایی و کفش‌هایی با کفی صاف خودداری کنید. ممکن است در این شرایط احساس راحتی کنید، اما این مسئله به طور مداوم باعث پیشرفت صافی کف پا می‌شود.
دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی، آرتروسکوپی، آرتروپلاستی و فلوشیپ جراحی مچ پا در تهران
