روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید نوعی آرتریت است که در آن سیستم ایمنی فرد به بافت پوشاننده ی مفاصل در هر دو طرف بدن حمله می کند و ممکن است بر دیگر بخش های بدن نیز تاثیر بگذارد. علت دقیق این بیماری مشخص نیست. همچنین گزینه های درمانی آن شامل تغییر در سبک زندگی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، تغذیه درمانی، دارو درمانی و جراحی است.
روماتیسم مفصلی چیست؟
آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خود ایمنی مزمن (پیشرونده) است. این بیماری در مفاصل دو طرف بدن رخ می دهد که همین امر، آن را از سایر انواع آرتریت متفاوت می کند. التهاب کنترل نشده، به غضروفی که معمولاً به عنوان ضربه گیر در مفاصل عمل می کند، آسیب خواهد رساند. این امر به مرور زمان می تواند باعث تغییر شکل مفاصل شود. در نهایت، خود استخوان فرسایش پیدا کرده و مفصل خشک می شود (تلاش بدن برای محافظت از خود در برابر تحریک مداوم).
سلول های خاصی در سیستم ایمنی بدن (سیستم مبارزه با عفونت بدن) به این فرآیند کمک می کنند. این مواد در مفاصل تولید می شوند اما در سراسر بدن جریان پیدا کرده و باعث بروز علائم خواهند شد. ممکن است علائم درد و التهاب در نقاط زیر بروز پیدا کند:
- انگشت های دست
- دست ها
- مچ دست
- زانوها
- مچ پا
- کف پا
- انگشتان پا
آرتریت روماتوئید علاوه بر تأثیر بر مفاصل، گاهی اوقات سایر قسمت های بدن از جمله موارد زیر را نیز تحت تأثیر قرار می دهد:
- پوست
- چشم ها
- دهان
- ریه ها
- قلب
چه کسانی به روماتیسم مفصلی مبتلا می شوند؟
بیش از ۱.۳ میلیون نفر در ایالات متحده به روماتیسم مفصلی دچار هستند. این بیماری در افرادی که در هنگام تولد جنسیت زن به آن ها نسبت داده می شود ۲.۵ برابر بیشتر از افراد منسوب به مرد است.
روماتیسم مفصلی از چه سنی شروع می شود؟
RA معمولاً بین سنین ۳۰ تا ۶۰ سالگی شروع به رشد می کند اما هر کسی ممکن است به آن مبتلا شود. این بیماری در کودکان و جوانان معمولاً بین ۱۶ تا ۴۰ سال، آرتریت روماتوئید جوان (YORA) نامیده می شود. و در افرادی که پس از ۶۰ سالگی دچار علائم می شوند، به آن آرتریت روماتوئید دیررس (LORA) می گویند.
علائم روماتیسم مفصلی چیست؟
روماتیسم مفصلی هر کسی را به طور متفاوتی تحت تأثیر قرار می دهد. علائم این بیماری در برخی افراد، در طول چندین سال بروز می کند و در افراد دیگر، به سرعت پیشرفت خواهد کرد. علائم میتوانند هر روز تغییر کنند و زمانهایی وجود دارد که بیماری فعال است و گاهی نیز غیرفعال و خاموش است. علائم روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- درد، ورم، گرفتگی و حساسیت در بیش از یک مفصل
- اسپاسم؛ به خصوص هنگام صبح یا بعد از نشستن به مدت طولانی
- درد و اسپاسم در مفاصل یکسان در هر دو طرف بدن
- خستگی مفرط
- ضعف
- تب.
علت ابتلا به روماتیسم مفصلی چیست؟
علت دقیق روماتیسم مفصلی ناشناخته است. محققان بر این باورند که این بیماری بر اثر ترکیبی از ژنتیک، هورمون ها و عوامل محیطی به وجود می آید. در حالت عادی، سیستم ایمنی از بدن در برابر بیماری ها محافظت می کند. در حالت ابتلا به روماتیسم مفصلی، یک محرک باعث حمله کردن سیستم ایمنی به مفاصل می شود. عفونت، سیگار کشیدن یا فشار جسمی یا عاطفی ممکن است یکی از این محرک ها باشند.
آیا روماتیسم مفصلی باعث خستگی مفرط می شود؟
همانطور که گفته شد، تجربه ی همه ی افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید کمی با هم تفاوت دارد اما بسیاری از آن ها معتقدند که خستگی مفرط از بدترین علائم این بیماری است. زندگی با درد مزمن ممکن است خسته کننده باشد و خستگی نیز می تواند کنترل کردن درد را دشوارتر کند. توجه به بدن و استراحت کردن قبل از خستگی بیش از اندازه، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
علائم تشدید شدن روماتیسم مفصلی چیست؟
علائم تشدید شدن روماتیسم مفصلی تفاوت زیادی با علائم عادی آن ندارد. افراد مبتلا به RA دارای فراز و نشیب هایی هستند. تشدید شدن بیماری به زمانی اطلاق می شود که بعد از مدتی که فرد احساس بهتری داشته است، علائم دوباره به صورت ناگهانی و شدید بروز پیدا کنند. با شروع درمان، احتمالاً دوره هایی هست که احساس بهتری خواهد داشت. منتها بعد از آن؛ استرس، تغییرات آب و هوایی، مصرف بعضی از غذاها و یا انواع عفونت باعث فعال شدن بیماری می شوند.
با این که به طور کلی نمی توان از تشدید شدن این بیماری جلوگیری کرد، اما اقداماتی برای کمک به مدیریت آن وجود دارد. برای مثال یادداشت کردن علائم روزانه ی خود و به اشتراک گذاشتن آن ها با پزشک متخصص برای شناسایی محرک ها کمک کننده است. با شناخت این محرک ها می توان راحت تر آن ها را مدیریت کرد.
آیا روماتیسم مفصلی بیماری ژنتیکی است؟
دانشمندان ژن های زیادی را به عنوان عوامل خطر بالقوه برای RA مورد مطالعه قرار داده اند؛ برخی تغییرات ژنتیکی و عوامل غیر ژنتیکی در خطر ابتلا روماتیسم مفصلی نقش دارند. عوامل غیر ژنتیکی شامل جنسیت و قرار گرفتن در معرض محرک ها و آلاینده ها است.
افرادی که با تغییراتی در ژن های آنتی ژن لکوسیت انسانی (HLA) متولد می شوند، بیشتر در معرض ابتلا به آرتریت روماتوئید هستند. ژن های HLA به سیستم ایمنی کمک می کنند تا تفاوت بین پروتئین هایی که بدن می سازد را از پروتئین های مهاجمانی مانند ویروس ها و باکتری ها تشخیص دهد.
عوامل خطر روماتیسم مفصلی
عوامل خطرساز متعددی برای ابتلا به روماتیسم مفصلی وجود دارد که عبارتند از:
۱_ سابقه ی خانوادگی
اگر یکی از بستگان نزدیک نیز به آرتریت روماتوئید مبتلا باشد، احتمال ابتلا به آن بیشتر خواهد بود.
۲_ جنسیت
زنان و افرادی که در بدو تولد به جنسیت زن منسوب شده اند، دو تا سه برابر بیشتر در معرض ابتلا به آرتریت روماتوئید هستند.
۳_ سیگار کشیدن
سیگار کشیدن خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی را در فرد افزایش می دهد و بیماری را بدتر می کند.
۴_ چاقی
احتمال ابتلا به این بیماری در صورت دچار بودن به چاقی، بیشتر است.
روماتیسم مفصلی چگونه درمان می شود؟
آسیب دیدن مفاصل عموماً در دو سال اول تشخیص رخ می دهد، بنابراین در صورت مشاهده ی علائم حتماً بایستی به پزشک مراجعه کرد. درمان بیماری در این «مدت طلایی» می تواند به پیشگیری از عواقب بلند مدت آن کمک کند. درمان های روماتیسم مفصلی شامل ایجاد تغییر در سبک زندگی، فیزیوتراپی، دارو و جراحی است. پزشک با توجه به سن، سلامتی، سابقه ی پزشکی و میزان بد بودن علائم، بهترین روش را برای درمان فرد انتخاب می کند.
درمان زودهنگام با بعضی از داروها می تواند روی نتیجه ی بلند مدت اثر مثبت بگذارد. مصرف ترکیبی داروها ممکن است مؤثرتر از درمان تک دارویی بوده و به همان اندازه بی خطر باشد.
داروهای زیادی برای کاهش درد، ورم و التهاب مفصلی و پیشگیری یا کند کردن این بیماری وجود دارد. داروهایی که آرتریت روماتوئید را درمان می کنند عبارتند از:
۱- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID ها)
این نوع داروها درد و التهاب را کاهش می دهند و شامل موارد زیر هستند:
- ایبوپروفن
- ناپروکسن
- آسپیرین.
۲_ مهارکننده های COX-2
مهارکننده های COX-2 نوع دیگری از NSAID ها و شامل داروهایی مانند سلکوکسیب هستند. مهارکننده های COX-2 نسبت به NSAID های عادی خونریزی معده ی کمتری (به عنوان یک عارضه ی جانبی) دارند.
۳_ کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها که با نام استروئید نیز شناخته می شوند، می توانند به درد و التهاب کمک کنند و شامل پردنیسون و کورتیزون هستند.
۴_ داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده ی بیماری (DMARD ها)
برخلاف سایر NSAID ها، DMARDها در واقع می توانند با اصلاح سیستم ایمنی، روند بیماری را کند کنند. پزشک ممکن است DMARD ها را به تنهایی و در ترکیب با استروئید یا سایر داروها تجویز کند. رایج ترین موارد این داروها عبارتند از:
- متوترکسات
- هیدروکسی کلروکین
- سولفاسالازین
- لفونوماید
۵_ مهارکننده های جانوس کیناز (JAK)
مهارکننده های JAK نوع دیگری از DMARD ها هستند. این داروها اغلب برای افرادی که مصرف متوترکسات تکی برای آن ها جواب نداده است، تجویز می شود و عبارتند از:
- توفاسینیتیب
- باراسیتیتنیب
۶_ داروهای بیولوژیک
در صورتی که داروهای DMARD به خوبی جواب ندهند، ممکن است پزشک داروهای واکنش بیولوژیکی را توصیه کند. بیولوژیک ها، مولکول هایی را هدف قرار می دهند که باعث التهاب در مفاصل می شوند. پزشکان بر این باورند که داروهای بیولوژیک مؤثرتر هستند زیرا در سطح خاصی به سلول ها حمله می کنند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- اتانرسپت
- اینفلیکسیماب
- آدالیموماب
- آناکینرا
بیولوژیک ها به سرعت، در عرض دو تا شش هفته کار می کنند و ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با یک DMARD مانند متوترکسات تجویز شوند.
دکتر غلامرضا نادری، جراح و متخصص ارتوپد در تهران