سندرم کمپارتمان یک وضعیت پزشکی جدی است که در آن، فشار داخل یک فضای عضلانی بدن به شکل غیرطبیعی و شدیدی افزایش پیدا می کند. این اتفاق معمولاً پس از ضربه، آسیب، خونریزی یا تورم شدید در آن ناحیه رخ می دهد. عدم تشخیص به موقع سندرم کمپارتمان، منجر به آسیب جدی و دائمی بافت های بدن شده و در برخی مواقع، نیاز به جراحی فوری و اورژانسی خواهد داشت.
سندرم کمپارتمان حاد و مزمن چه تفاوتی با هم دارند؟
سندرم کمپارتمان حاد شایع ترین نوع این بیماری بوده که تقریباً در ۷۵ درصد موارد، به دنبال شکستگی استخوان های دست یا پا و به شکل ناگهانی رخ می دهد. عدم درمان به موقع می تواند عواقب سنگینی مانند از کار افتادگی اندام آسیب دیده یا حتی قطع عضو را در پی داشته باشد.
در مقابل، سندرم کمپارتمان مزمن، عموماً ناشی از تمرینات ورزشی سنگین و مداوم مانند دویدن، شنا یا دوچرخه سواری می باشد. علائم این نوع معمولاً هنگام ورزش ظاهر شده و با استراحت برطرف می شود. نواحی رایج درگیر در این بیماری شامل ساق پا، ران و باسن می شود.
در سندرم کمپارتمان چه اتفاقی می افتد؟
در بدن انسان، عضلات و اندام ها در بخش هایی به نام کمپارتمان قرار داشته که با دیواره های محکمی از جنس فاشیا پوشیده شده اند که دارای انعطاف پذیری کمی می باشند. در صورت بروز آسیب هایی مانند ضربه، ممکن است درون این کمپارتمان ها مایعات (مانند خون یا مایعات ناشی از ورم) تجمع یابد. از آنجایی که دیواره فاشیا کشسانی کافی ندارد، تجمع مایعات باعث افزایش فشار درون کمپارتمان خواهد شد.
با افزایش فشار در کمپارتمان، خونرسانی به بافت ها مختل شده و اعصاب و عضلات تحت فشار قرار می گیرند. در صورت عدم رسیدگی به موقع، این وضعیت می تواند منجر به مرگ سلول های بافتی، آسیب دائمی عضلات و اعصاب و حتی از دست دادن عملکرد عضو یا به خطر افتادن جان فرد شود. بیشترین نواحی مستعد این عارضه شامل پاها، بازوها، ساعدها، ران ها، کف پا، باسن، دست ها و شکم هستند.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید: سندرم تونل کارپال
علل بروز سندرم کمپارتمان
از جمله شایع ترین علل این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب های شدید
- سوختگی
- باندپیچی یا پانسمان بیش از حد سفت و محکم
- تحت فشار قرار گرفتن طولانی مدت یک اندام، به ویژه هنگام بیهوشی طولانی
- جراحی عروق خونی دست یا پا
- تشکیل لخته خون در عروق اندام ها (مثل بازو یا پا)
- رگ به رگ شدن شدید یا کوفتگی و کبودی عمیق عضلات
- شکستگی استخوان (چه به دلیل خونریزی و تورم، و چه بعدها در اثر درمان هایی مانند جراحی یا گچ گیری)
علاوه بر موارد بالا، مصرف استروئیدهای آنابولیک نیز می تواند احتمال ابتلا به سندرم کمپارتمان را افزایش دهد.
بیماری های مرتبط با سندرم کمپارتمان
برخی از عوامل و بیماری هایی که با سندرم کمپارتمان شکمی مرتبط هستند عبارتند از:
- جراحی های شکمی، به خصوص پیوند کبد
- سوختگی
- سپسیس (عفونتی که سبب التهاب شدید در کل بدن می شود)
- شکستگی استخوان های لگن
- آسیت شدید (تجمع مایع در شکم) یا خونریزی شکمی
سندرم کمپارتمان ورزش
سندرم کمپارتمان ناشی از فعالیت ورزشی می تواند در این شرایط رخ دهد:
- انجام تمرینات خیلی سنگین، به ویژه حرکات اکسنتریک (کشش عضله)
- حرکات اکسنتریک شدید برای عضلات شکم، مانند دراز و نشست با دستگاه مخصوص
علائم سندرم
برخی نشانه های مهم و رایج این سندرم شامل موارد زیر می باشند:
- درد عمیق، تازه و مداوم در دست یا پا
- دردی که شدت آن نسبت به آسیب وارد شده، بیشتر از حد انتظار است
- احساس گزگز، بی حسی یا دردهایی شبیه به برق گرفتگی در آن اندام
- بروز تورم، سفتی و کبودی در ناحیه آسیب دیده
- ضعف عضلات یا بی حس شدن اندام
- درد ادامه دار، حتی پس از اقداماتی مانند مصرف مسکن و گذاشتن یخ
- رنگ پریدگی و سفید شدن پوست
در نوع مزمن سندرم کمپارتمان، معمولاً فرد هنگام ورزش دچار درد مبهم یا گرفتگی در عضلات ساق، ران یا باسن شده، که طی ۳۰ دقیقه اول شروع فعالیت شدت می گیرد و با استراحت به طور کامل برطرف می شود. در مواردی هم ممکن است با ضعف در بالا گرفتن پا یا «خالی شدن پا» مواجه شوید.
سندرم کمپارتمان شکمی اغلب در افرادی دیده می شود که به علت بیماری های جدی بستری و تحت مراقبت های ویژه هستند. متأسفانه در اغلب موارد، خود بیماران قادر به بیان احساسات و علائم خود نیست. اما پزشکان یا همراهان بیمار ممکن است متوجه علائم زیر شوند:
- سفتی و تورم شکم؛ که حالت کشیده و برآمده پیدا کرده است
- واکنش ناخودآگاه فرد به لمس یا فشار بر روی شکم (وینسینگ یا جمع کردن بدن به هنگام لمس شکم)
- کاهش یا قطع دفع ادرار
- افت فشار خون
تشخیص سندرم کمپارتمان
سندرم کمپارتمان حاد یک وضعیت بسیار جدی و اورژانسی است که در صورت وجود علائم، باید بدون معطلی به اورژانس یا مراکز درمانی مراجعه کنید. حتی اگر مشکوک به نوع مزمن یا فعالیتی این سندرم شده اید، بهترین راه مشورت با پزشک می باشد.
تشخیص این بیماری معمولاً با توجه به نوع آسیب، شرح حال بیمار و معاینه بالینی توسط پزشک انجام می شود. در بسیاری موارد، ترکیب علائم و یافته های معاینه آن قدر واضح است که پزشک می تواند با اطمینان بالا بیماری را تشخیص دهد. با این حال، برای تأیید قطعی، لازم است با استفاده از یک سوزن متصل به دستگاه مانیتور فشار یا با قرار دادن یک کاتتر پلاستیکی ویژه، فشار داخل کمپارتمان اندام به شکل مستقیم اندازه گیری شود.
برای تشخیص نهایی سندرم کمپارتمان مزمن، اندازه گیری فشار عضلات معمولاً قبل و بعد از فعالیت یا ورزش مسبب آن انجام می شود. این روش ها به پزشک کمک می کنند تا بیماری را به درستی شناسایی کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
آزمایش های تشخیصی و تصویربرداری (مانند عکس رادیولوژی یا X-ray) نیز می توانند به ارزیابی و تکمیل تشخیص کمک کنند. اما هیچ تستی به جز «اندازه گیری مستقیم فشار» قادر به تأیید قطعی سندرم کمپارتمان شکمی نیست.
درمان سندرم کمپارتمان
از آنجایی که هدف اصلی درمان سندرم کمپارتمان، کاهش سریع فشار داخل عضلات است، ابتدا باید هرگونه بانداژ، گچ یا وسیله ی اعمال فشار، فوراً برداشته شود. در موارد حاد، معمولاً جراحی اورژانسی به نام فاسیوتومی انجام می شود که طی آن، پزشک با ایجاد برش روی پوست و فاشیا، فشار را از عضلات برمی دارد.
همچنین، سایر اقدامات مفید درمانی شامل موارد زیر می شوند:
- قرار دادن اندام درگیر در سطح پایین تر از قلب (برای بهبود خونرسانی)
- اتصال اکسیژن از راه بینی یا دهان
- تزریق مایعات وریدی به بیمار
- استفاده از داروهای مسکن برای کنترل درد
در مورد سندرم کمپارتمان مزمن، معمولاً با اجتناب از فعالیت های مسبب این مشکل می توان علائم را کنترل نمود. پزشک شما می تواند راهکارهای دیگری را نیز توصیه کند، مانند:
- تمرینات کششی منظم
- داروهای ضد التهاب
- فیزیوتراپی یا توانبخشی
- استفاده از کفی یا وسایل ارتوپدی مخصوص
- جایگزین کردن ورزش های کم فشار (مانند پیاده روی به جای دویدن)
- ایجاد تغییر موقت در برنامه ورزشی (به طوری که عضلات ملتهب فرصت استراحت و ترمیم داشته باشند)
در نوع غیر مزمن این بیماری معمولاً به جراحی فوری نیاز نیست و بیشتر بیماران با روش های غیر جراحی بهبود پیدا می کنند. با این حال، اگر اقدامات درمانی مانند استراحت، فیزیوتراپی یا دارودرمانی نتیجه بخش نبوده و علائم ادامه پیدا کند، ممکن است جراحی تنها راه شما باشد.
منبع: webmd
