شنیدن صدای تق تق یا قروچ قروچ در هنگام حرکت دادن زانو چندان غیر عادی نبوده و با نام کرپیتوس یا همان تق تق زانو شناخته می شود. این وضعیت با این که می تواند در هر بخشی از بدن بروز دهد اما معمولا در زانو شنیده می شود. صدای تق تق هنگامی به وجود می آید که چندین حباب هوا در بافت های بدن تشکیل شده یا تاندون ها و رباط ها با ساختار های استخوانی برخورد کنند.
همچنین این صدا می تواند در اثر پارگی غضروف، آرتروز یا سندروم درد پاتلوفمورال به وجود آید. صدای تق تق زانو اغلب در هنگام صاف کردن این مفصل شنیده شده و با قرار دادن دست بر روی زانو قابل احساس است. تق تق زانو با این که می تواند در هر سنی بروز دهد اما معمولا همگام با افزایش سن پدیدار می شود. این پدیده معمولا بی خطر است. هر چند، در صورت بروز پس از آسیب و همراهی با درد و تورم، دریافت مراقبت پزشکی الزامی است.
نمایی از ساختار زانو
جهت درک بهتر این صدا، بهتر است با ساختار مفصل زانو آشنا شویم. زانو بزرگ ترین مفصل در بدن است که از ۳ استخوان درشت نی، نازک نی و کشکک زانو تشکیل شده است. کشکک زانو در شیاری قرار داشته که هنگام خم یا صاف شدن زانو به سمت جلو و عقب حرکت می کند. بافت های نرم اطراف زانو نقش محافظت کننده و ضربه گیر را دارند.
دو بخش غضروفی هلال مانند بین استخوان ران و درشت نی وجود دارند که با نام منیسک شناخته می شوند. این دو سبب می شوند تا دو استخوان بتوانند به راحتی بر روی هم سر خورده و حرکت کنند. این غضروف سفت و ارتجاعی بوده و با جذب ضربه ها به مفصل زانو پایداری می بخشد. یک لایه بافتی نازک به نام غشای سینوویال، روی مفصل ها را پوشانده و جهت روان کردن غضروف ها، مقدار اندکی مایع از خود ترشح می کند.
در زیر کشکک زانو یک لایه غضروفی وجود دارد که بر انتهای استخوان ران ساییده می شود. فرسودگی این لایه، یکی از عوامل بروز صدای تق تق زانو به شمار می آید.
علت صدای تق تق زانو
تق تق زانو دارای عوامل متعددی است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱_ وجود حباب های هوا
هوا می تواند به درون بافت نرم وارد شده و با وارد شدن به محیط اطراف مفصل، حباب های کوچکی در مایع سینوویال ایجاد می کند. هنگامی که فرد زانوی خود را صاف یا خم می کند، حباب های یاد شده از بین رفته و صدایی تق مانند به وجود می آورند. با این که صدای یاد شده اغلب سبب نگرانی فرد می شود اما معمولا بی خطر است.
۲_ آسیب به مفصل زانو
گاهی اوقات صدای تق تق ناشی از وجود مشکلی زمینه ای همچون آسیب بافتی یا دیگر ضایعه ها بوده و فرد به درمان نیاز دارد. اگر احساس درد با صدای یاد شده همراه باشد، احتمال وجود بافت جای زخم، پارگی منیسک یا حرکت تاندون بر روی بیرون زدگی استخوانی وجود دارد. درد یا التهاب می توانند نشانه ای از وجود مشکلات جدی تر همچون پارگی غضروف، آرتروز یا سندروم درد پاتلوفمورال باشد. در این موارد، امکان دارد فرد به درمان نیازمند باشد.
۳_ سندرم درد پاتلوفمورال
هنگامی که فشار بین کشکک زانو و استخوان ران بیش از حد طبیعی باشد، غضروف موجود در مفصل شروع به فرسودگی می کند. با از بین رفتن صافی و کیفیت این غضروف، سندرم زانوی دوندگان یا همان درد پاتلوفمورال بروز می دهد. این سندرم می تواند در اثر به کار گیری بیش از حد، آسیب دیدگی یا قرار گیری نامناسب اجزای زانو به وجود آید. سندرم زانوی دوندگان، عامل رایج درد زانو در افراد جوان و ورزشکاران است.
ورزش های شدیدی همچون نرم دوی بر سطح شیب دار، اسکوات زدن و پله نوردی می توانند بر ناحیه بین استخوان ران و کشکک زانو فشار وارد کنند. افزایش ناگهانی شدت یا مدت فعالیت فیزیکی نیز در بروز این مشکل نقش دارد. آسیب زانو در اثر حوادثی همچون زمین خوردن یا تصادف از دیگر عوامل بروز درد یاد شده و صدای تق تق زانو است. افراد ممکن است در هنگام بالا رفتن از پله ها و نشستن به مدت طولانی با زانو های خمیده علائمی همچون درد، تورم و خشکی را به همراه صدای تق تق تجربه کنند.
۴_ درمان سندرم درد پاتلوفمورال
اولین خط درمان این بیماری شامل استراحت، اعمال یخ، کمپرس و بالا نگه داشتن پا می شود. فیزیوتراپی و مصرف دارو های ضد التهاب نیز در رهایش درد یاد شده موثرند. در صورت شکست این موارد، گچ گرفتن، جراحی یا هر دوی آن ها انجام خواهد شد. پزشک در حین جراحی، چینش مناسب را به اجزای مختلف زانو باز می گرداند. جهت پیشگیری از ابتلا به این مشکل افراد باید در هنگام ورزش کردن از مناسب بودن کفش ورزشی، تجهیزات و روش تمرینی اطمینان یافته و گرم کردن را فراموش نکنند.
۵_ پارگی غضروفی
صدای تق تق می تواند نشانه ای از پارگی منیسک باشد. منیسک می تواند در حین فعالیت های ورزشی و پیچ خوردگی زانو پاره شود. البته، منیسک ها همگام با افزایش سن نازک تر شده و احتمال پارگی آن ها نیز افزایش می یابد. علائم این پارگی شامل موارد زیر هستند:
- تورم
- سفتی
- مشکل در صاف کردن زانو
۶_ آرتروز زانو و صدای تق تق زانو
همراه شدن درد با تق تق زانو می تواند نشانه اولیه ابتلا به آرتروز زانو باشد. آرتروز معمولا در اثر فرسودگی بروز داده و همگام با افزایش سن بد تر می شود. در این بیماری، غضروف پوشاننده انتهای استخوان ها به تدریج از بین رفته و استخوان ها با سایش بر یکدیگر سبب ایجاد درد و مشکلات حرکتی می شوند. ابتلا به آرتروز در افراد چاق یا دارای سابقه آسیب دیدگی بیشتر است. یک مطالعه دریافت که در زنان ۴۵ تا ۶۰ ساله ای که هر دوی تق تق زانو و درد پاتلوفمورال را تجربه می کنند، احتمال ابتلا به آرتروز ۷۲ درصد است.
۷_ صدای تق تق زانو پس از جراحی یا آسیب دیدگی
تحقیقات بیان دارند که تا ۱۸ درصد افرادی که تحت جراحی ترمیم مفصل زانو قرار می گیرند، تق تق زانو را تجربه خواهند کرد. این صدا می تواند ناشی از طراحی یا جای گیری زانوی جدید باشد. این نوع تق تق معمولا بدون نیاز به مداخله و به صورت خود به خود برطرف می شود. با این حال، در صورت تداوم مشکل، پزشک با استفاده از یک جراحی کوچک، خرده های به جا مانده در اطراف زانو را جمع آوری خواهد کرد.
آرتروفیبروز یا تشکیل بافت جای زخم از دیگر دلایل بروز صدای تق تق پس از جراحی زانو است. این پدیده می تواند پس از آسیب زانو نیز بروز داده و با درد و سفتی زانو همراه خواهد بود. در صورتی که فرد پس از آسیب یا جراحی احساساتی همچون درد یا سفتی را در زانوی خود تجربه کند، مراجعه به پزشک الزامی است.
پزشک پایش این صدا و در صورت نیاز درمان را به بیمار پیشنهاد خواهد داد. البته، در اغلب موارد این صدا جای نگرانی ندارد. پزشکان بیان دارند که این صدا از قبل نیز وجود داشته اما افراد پس از جراحی بیشتر نسبت به آن حساسیت به خرج می دهند.
مدیریت و درمان صدای تق تق زانو
این پدیده نیازی به درمان نداشته اما در صورت نیاز، گزینه های درمانی به علت بروز آن بستگی خواهند داشت. در صورتی که صدای تق تق ناشی از ورزش کردن باشد، نیازی به ترک ورزش نبوده و تنها اصلاح شیوه انجام آن کافی است. در پایین چندین توصیه جهت حفظ سلامت زانو بیان شده است:
- از دویدن در شیب ها یا سر بالایی ها خودداری کنید.
- در هنگام دوچرخه سواری، فشار وارد بر پدال ها را در حد متعادل نگه دارید.
- در هنگام بلند کردن وزنه، بر گروه های عضلانی چهار سر یا همسترینگ تمرکز کرده، وزنه های سبک تر به کار گرفته و تعداد تکرار ها را بیشتر کنید.
- در هنگام ورزش کردن، به علائم بدن خود توجه کنید. در صورت احساس درد، باید آن تمرین را متوقف کرد.
- همواره به صورت متعادل ورزش کرده و نرمش اولیه را فراموش نکنید.
دکتر غلامرضا نادری، جراح و فوق تخصص ارتوپد در تهران
