آرتریت روماتوئید یک بیماری مزمن است که چندین مفصل در سراسر بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. این بیماری معمولاً از مفاصل کوچک دست و پا آغاز شده و به صورت متقارن، مفاصل مشابه دو طرف بدن را درگیر می کند. بیش از ۹۰% مبتلایان به آرتریت روماتوئید، در ناحیه ی مچ پا دچار علائم می شوند.
آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است. به این معنا که سیستم ایمنی به بافت های خود بدن حمله ور می شود. در آرتریت روماتوئید، سیستم دفاعی بدن که وظیفه ی محافظت در برابر عفونت را بر عهده دارد، به بافت های عادی بدن مانند غضروف، رباط ها و استخوان های نرم آسیب می رساند.
نحوه اثر این بیماری بر مفاصل
مفاصل بدن با یک پوشش نازک به نام غشای سینوویوم پوشانده شده اند که سطح مفاصل را روان کرده و حرکت آن را میسر می سازد. آرتریت روماتوئید باعث بیش فعالی این پوشش می شود. متعاقباً روکش سینوویوم دچار ورم و التهاب شده، و مفاصل، رباط ها و سایر بافت های پشتیبان نابود می شوند. رباط های تضعیف شده می توانند منجر به بدشکلی مفاصل (مانند نقص انگشت چکشی) و نرمی استخوان (استنوپنی) و در نتیجه، تنش و شکست استخوان شود.
آرتریت روماتوئید یک بیماری منحصر به مفصل و استخوان نیست. این بیماری روی کل بدن تأثیر گذاشته و باعث آسیب دیدگی رگ های خونی، اعصاب و تاندون ها می شود. بدشکلی دست و پا از علائم آشکار آرتریت روماتوئید به شمار می رود.
علت ابتلا به آرتریت روماتوئید پا
علت دقیق آرتریت روماتوئید مشخص نیست. در برخی موارد ممکن است علت این بیماری ژنتیکی باشد؛ افراد با سابقه ی خانوادگی ابتلا به آرتریت روماتوئید، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. پزشکان معتقد هستند که محرک های محیطی و شيميايی برای فعال شدن آرتریت روماتوئید ارثی امری کلیدی به شمار می رود.
علائم ابتلا به آرتریت روماتوئید در پا
رایج ترین علائم این بیماری شامل درد، ورم و خشکی می شود. برخلاف آرتروز که عموماً روی یک مفصل خاص اثر می گذارد، علائم آرتریت روماتوئید معمولاً در هر دو پا دیده می شود.
علائم در مچ پا
دشواری راه رفتن روی سطوح شیبدار و پله ها از نشانه های اولیه ی درگیری مچ پا محسوب می شود. با پیشرفت بیماری، راه رفتن عادی و ایستادن نیز دشوار خواهد شد.
علائم در پشت و پاشنه ی پا
وظیفه ی حرکتی اصلی این ناحیه حرکت پا به طرفین است. دشواری راه رفتن روی سطوح ناهموار، چمن یا سنگفرش از نشانه های اولیه ی درگیری پاشنه ی پا می باشد. درد در ناحیه ی زیر استخوان نازک نی پا نیز در این بیماران رایج است.
با پیشرفت بیماری و جا به جایی استخوان ها از جای عادی خود، ممکن است تراز پا بهم بخورد. این امر می تواند منجر به مشکل صافی کف پا شود. امکان بروز درد و ناراحتی در ناحیه ی تاندون کف پا در قسمت داخلی مچ پا یا در جناح بیرونی مچ پا زیر استخوان نازک نی وجود دارد.
علائم در روی پا
در صورت ابتلا به آرتریت روماتوئید، رباط هایی که از ناحیه ی روی پا پشتیبانی می کنند تضعيف شده و قوس روی پا دچار فروپاشی و نشست می شود. با از بین رفتن قوس روی پا، جلوی پا به سمت بیرون تغییر زاویه خواهد داد.
آرتریت روماتوئید همچنین به غضروف ها آسیب رسانده و منجر به درد آرتیت می شود. با گذر زمان و با تحلیل رفتن ساختار های پشتیبان پا، شکل پا ممکن است تغییر کند. یکی از احتمالات برای این شرایط شکل گیری یک برآمدگی بزرگ استخوانی در ناحیه ی قوس روی پا است.
درمان غیر جراحی آرتریت روماتوئید در پاها
با وجود این که هیچ درمان قطعی برای آرتریت روماتوئید وجود ندارد، اما گزینه های درمانی متعددی برای کنترل درد، فعال ماندن و داشتن یک زندگی رضایت بخش ارائه می گردد.
هرچند درمان ارتوپدی ممکن است علائم را از بین ببرد، اما از روند پیشرفت بیماری جلوگیری نمی کند. داروهای خاصی به نام «داروهای روماتیسمی اصلاح کننده ی بیماری» به منظور بازداری سیستم ایمنی از تخریب مفاصل طراحی شده اند. مصرف درست این داروها تحت تجویز روماتولوژیست صورت می گیرد.
درمان ارتوپدی آرتریت روماتوئید به محل درد و میزان آسیب دیدگی غضروفی بستگی دارد. برخی از بیماران با کمک درمان های غیر جراحی تا حدودی از دست علائم آزار دهنده راحت می شوند.
۱_ استراحت کافی
محدود کردن یا متوقف کردن فعالیت هایی که درد را تشدید می کنند، اولین قدم برای کاهش درد محسوب می شود. دوچرخه، دستگاه تمرین بیضوی یا شنا از جمله فعالیت هایی هستند که به بیمار اجازه می دهند بدون اعمال فشار شدید روی پاها، سلامت جسمانی خود را حفظ کند.
۲_ کمپرس یخ
گذاشتن یخ به مدت ۲۰ دقیقه روی محل درد شدید می تواند مؤثر باشد. شما می توانید این کار را ۳ الی ۴ بار در روز انجام دهید. بهترین زمان برای اعمال یخ، بعد از انجام فعالیت های فیزیکی می باشد. البته، یخ نباید به طور مستقيم روی پوست شما قرار بگیرد.
۳_ داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن باعث کاهش درد و التهاب می شوند. در مبتلایان به آرتریت روماتوئید، استفاده از این دسته از داروها باید با صلاحدید پزشک صورت گیرد.
۴_ استفاده از کفی کفش طبی (ارتز)
ارتز (کفی کفش طبی) ابزاری کارآمد برای کاهش فشار استخوان های اصلی پا است. ارتز قادر به اصلاح بدشکلی های ایجاد شده در پا نیست؛ بلکه هدف اصلی آن کاهش درد، فشار و پینه پا می باشد. ارتز برای بدشکلی های جلو و روی پا کاربرد بیشتری دارد.
در مبتلایان به آرتریت روماتوئید، استفاده از ارتز های سفت و سخت باعث اعمال فشار بیشتر به استخوان ها می شود که نتیجه ی آن افزايش درد خواهد بود. ارتزهای ویژه (شخصی سازی شده برای بیمار) عموماً با الیاف نرم ساخته شده و درد و فشار وارده به پای بیمار را کاهش می دهند.
۵- بریس پا
یک بریس بند دار مچ پا می تواند برای التیام درد خفیف الی متوسط پشت و مچ پا مؤثر باشد. در مبتلایان به صافی شدید کف پا یا خشکی شدید مچ پای آرتروزی، غالباً استفاده از یک بریس ویژه ی پلاستیکی (شخصی سازی شده برای بیمار) یا بریس چرمی توصیه می شود.
استفاده از بریس برای برخی از بیماران آنقدر کارساز است که نیاز فرد به جراحی را از بین خواهد برد. استفاده از یک بریس ویژه ی چرمی می تواند درد و ناراحتی نواحی مچ و پاشنه ی پا را به حداقل برساند.
۶_ تزریق استروئید
در مراحل ابتدایی بیماری، انجام یک تزریق کورتیزول در مفصل آسیب دیده می تواند نتیجه بخش باشد. در بسیاری از موارد، پزشک متخصص یا عمومی این تزریق را برای بیمار انجام خواهد داد. استروئید تزریقی به کاهش التهاب مفصلی کمک می کند. البته، تزریق استروئید عموماً درمانی کوتاه مدت بوده و از روند پیشرفت بیماری جلوگيری نمی کند.
درمان آرتریت روماتوئید پا با جراحی
با توجه به شدت آسیب های غضروفی و میزان پاسخگویی بدن شما به درمان های غیر جراحی، پزشک شما ممکن است عمل جراحی را برای درمان آرتریت روماتوئید در نظر بگیرد.
۱_ همجوشی (فیوژن)
همجوشی مفاصل آسیب دیده رایج ترین جراحی درمان آرتریت روماتوئید است. در عمل جراحی همجوشی دو استخوان مفصل آسیب دیده به هم جوش داده می شوند تا یک استخوان منسجم را تشکیل دهند.
طی این جراحی، غضروف اضافی از ناحیه ی مفصل خارج می شود. سپس استخوان های باقی مانده مفصلی با استفاده از بخیه یا پلیت (یا هر دو) به هم متصل می گردند. با این کار از حرکت کردن این استخوان ها نسبت به هم جلوگیری می شود.
طبيعتاً این عمل منجر به محدودیت حرکتی در مفصل مربوطه خواهد شد. با توجه به مفصل مورد نظر، این محدودیت حرکتی ممکن است برای بیمار قابل توجه محسوب نشده، یا اصلاً مشخص نباشد. برای مثال، مفاصل روی پا که به طور طبیعی نیز دامنه حرکت ناچیزی دارند، با انجام این عمل دچار تغییر خاصی نخواهند شد.
از سوی دیگر، مفصل مچ پا که دامنه حرکتی وسیعی دارد تحت این عمل دچار محدودیت حرکتی چشمگیری خواهد شد. عمل همجوشی مفصلی با ایجاد محدودیت حرکتی از درد بیمار کم می کند.
جراحی همجوشی یا فیوژن می تواند یک تکنیک درمانی کارآمد باشد. البته، از آنجا که مبتلایان به آرتریت روماتوئید، آسیب های غضروفی و شلی رباطی را نیز تجربه می کنند؛ نرخ و میزان اثربخشی این درمان در آنها کمتر از سایر بیماران (با مشکلات استخوانی دیگر) خواهد بود. استفاده از درمان دارویی می تواند به میزان موفقیت این عمل جراحی در درمان علائم آرتریت روماتوئید کمک کند.
سایر عمل های جراحی
برای درمان آرتریت روماتوئید جلوی پا گزینه های بیشتری برای درمان وجود دارد. جراحان، امروزه می توانند با جراحی های درمانی بدون نیاز به دستکاری مفصلی، مشکلات بدشکلی بونیون و انگشت چکشی را اصلاح کنند. در نهایت، پزشک بهترین گزینه های درمانی متناسب با بیماری شما را بررسی خواهد کرد.
دکتر غلامرضا نادری، متخصص و جراح ارتوپد
