انحراف زانو یکی از مشکلات شایع اسکلتی است که ممکن است از دوران کودکی یا در اثر آسیب‌دیدگی و اختلالات ساختاری در بزرگسالی ایجاد شود. این انحراف می‌تواند به شکل پرانتزی (ژنوواروم)، ضربدری (ژنوالگوم) یا انحراف در ناحیه مچ پا ظاهر شود. در موارد شدید یا مقاوم به درمان‌های غیرجراحی، جراحی انحراف زانو به عنوان راهکاری مؤثر و پایدار توصیه می‌شود.
جراحی انحراف مچ پا
انحراف مچ پا زمانی رخ می‌دهد که زاویه میان استخوان‌های ساق و پا دچار اختلال شود. این مشکل ممکن است به صورت چرخش داخلی مچ یا چرخش خارجی مچ دیده شود. بیماران معمولاً از درد، خستگی زودرس در راه‌رفتن و فرسایش نامتعادل مفاصل شکایت دارند و عمل مچ پا را انتخاب می کنند.
روش‌های جراحی:
- استئوتومی (برش استخوان) برای اصلاح زاویه
- فیوژن مفصل مچ در موارد شدید برای پایداری بیشتر
- استفاده از پلیت، پیچ یا فیکساتور خارجی جهت تثبیت پس از جراحی
انواع جراحی انحراف زانو
جراحی انحراف پای پرانتزی (ژنوواروم)
پای پرانتزی بیشتر در دوران کودکی مشاهده می‌شود، اما در صورتی که به‌موقع درمان نشود، در بزرگسالی مشکلات مفصلی، آرتروز زانو و اختلال در راه‌رفتن ایجاد می‌کند. در موارد شدید و مقاوم به درمان‌های محافظه‌کارانه، راه‌حل قطعی است.
تکنیک‌های جراحی:
- استئوتومی استخوان ران یا ساق پا برای اصلاح زاویه
- استفاده از ایمپلنت‌های ارتوپدی برای ثابت‌سازی موقعیت جدید استخوان‌ها
- گاهی نیاز به جراحی دوطرفه جهت تقارن حرکتی وجود دارد
دوران نقاهت پس از جراحی انحراف پای پرانتزی (ژنوواروم)
در درمان انحراف پرانتزی پا، یکی از روش‌های رایج، استئوتومی استخوان تیبیاست. در مطالعات بالینی، از ابزارهایی مانند فیکساتور خارجی (مانند ایلیزاروف) برای اصلاح تدریجی این ناهنجاری استفاده شده است. این ابزار به‌طور متوسط حدود ۶ ماه در محل باقی می‌ماند.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید: مدت استراحت بعد از عمل پرانتزی پا
جراحی پا ضربدری (ژنوالگوم)
پاهای ضربدری معمولاً به صورت تماس زانوها با یکدیگر در حالتی که مچ پاها از هم فاصله دارند، شناخته می‌شود. این ناهنجاری باعث فشار غیرطبیعی بر زانوها و افزایش ریسک آسیب‌های مفصلی می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید: درمان زانوی ضربدری
درمان جراحی:
- استئوتومی اصلاحی در ناحیه فمور یا تیبیا برای بازگرداندن زاویه طبیعی پا
- در کودکان، ممکن است از هدایت رشد با استفاده از پلاک استفاده شود
- در بزرگسالان، درمان معمولاً نیازمند جراحی باز و ترمیم دقیق محور اندام است
دوران نقاهت پس از جراحی پای ضربدری (ژنوالگوم)
در کودکانی که دچار پای ضربدری هستند، جراحی اصلاحی معمولاً شامل استئوتومی در ناحیه تیبیاست. پس از انجام جراحی، پا گچ گرفته می‌شود و بیمار به مدت ۶ هفته در حالت بی‌حرکت قرار می‌گیرد. پس از آن و با بهبود استخوان، برنامه فیزیوتراپی شامل تمرینات تقویتی و افزایش دامنه حرکتی، ۲ تا ۳ بار در هفته ادامه پیدا می‌کند.
چه زمانی جراحی انحراف پا ضرورت دارد؟
در بیشتر موارد، پزشکان ابتدا تلاش می‌کنند انحراف پا را با روش‌های ساده‌تر مثل فیزیوتراپی، ورزش‌های اصلاحی یا استفاده از کفش و بریس مخصوص درمان کنند. اما اگر این روش‌ها تأثیر کافی نداشته باشند و بیمار همچنان درد داشته باشد یا در راه‌رفتن و حرکت دچار مشکل باشد، ممکن است جراحی به‌عنوان بهترین راه درمان پیشنهاد شود. همچنین اگر انحراف پا به‌مرور زمان باعث فرسایش مفصل و تغییر شکل استخوان‌ها شود، انجام جراحی برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت، ضروری خواهد بود.
دوران نقاهت بعد از جراحی انحراف زانو
جراحی انحراف زانو (چه در موارد ژنوواروم یا ژنوالگوم) تنها آغاز مسیر درمان است. بخش مهم‌تر و سرنوشت‌ساز، دوران نقاهت و بازتوانی پس از جراحی است؛ جایی که بدن باید خود را با وضعیت جدید پا هماهنگ کرده و شرایطی پایدار برای راه‌رفتن طبیعی فراهم شود. هر مرحله از این دوران نیازمند مراقبت، برنامه‌ریزی و صبر است.
بستری اولیه در بیمارستان
در روزهای نخست پس از جراحی، بیمار معمولاً بین ۱ تا ۳ روز در بیمارستان می‌ماند تا تحت نظر دقیق قرار گیرد. طی این مدت علائم حیاتی و وضعیت پا به‌صورت منظم بررسی می‌شود، همچنین داروهای ضد درد و آنتی‌بیوتیک برای کاهش التهاب و پیشگیری از عفونت تجویز می‌شوند در صورت صلاحدید پزشک، حرکت‌های اولیه با کمک فیزیوتراپیست آغاز خواهد شد
شروع حرکت و استفاده از وسایل کمکی
- هم‌زمان با بهبود اولیه، حرکت‌های سبک و استفاده از وسایل کمک حرکتی آغاز می‌شود
- عصا، واکر یا بریس به‌منظور حفظ تعادل و جلوگیری از وارد شدن فشار به پا توصیه می‌شود
- وزن‌گذاری کامل روی پای عمل‌شده به‌صورت تدریجی و زیر نظر پزشک آغاز می‌گردد
- گاهی برای تثبیت بهتر پا، از آتل‌های مخصوص یا بریس استفاده می‌شود
توان‌بخشی و فیزیوتراپی تخصصی
- فیزیوتراپی بخش حیاتی دوران نقاهت است و اغلب از هفته اول شروع می‌شود
- تمرین‌های تقویتی عضلات ران، ساق و مچ برای بازسازی قدرت عضلانی
- حرکات کششی جهت بازگشت دامنه حرکتی طبیعی مفاصل
- تمرینات تعادلی برای سازگار شدن مغز با محور جدید پاها
- تعداد جلسات فیزیوتراپی بسته به شدت جراحی و واکنش بدن ممکن است از ۸ تا بیش از ۲۰ جلسه متغیر باشد.
مدیریت درد و التهاب
- برای تسریع بهبود و کاهش ناراحتی
- کمپرس یخ در روزهای ابتدایی توصیه می‌شود
- مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک ضروری است
- بالا نگه داشتن پا در حالت استراحت، به کاهش التهاب و بهبود گردش خون کمک می‌کند
بازگشت تدریجی به زندگی روزمره و فعالیت‌های ورزشی
- زمان بازگشت به فعالیت‌های مختلف به شرایط فیزیکی و نوع جراحی بستگی دارد
- فعالیت‌های سبک روزمره مانند راه‌رفتن در خانه، معمولاً در ۴ تا ۸ هفته ممکن می‌شود
- فعالیت‌های ورزشی سنگین یا دویدن، معمولاً به ۳ تا ۶ ماه زمان نیاز دارند
- بازگشت به کار برای بیماران شاغل، بسته به نوع شغل، بین ۲ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد
سخن پایانی
جراحی انحراف پا نه‌تنها به بهبود ظاهر و هماهنگی پاها کمک می‌کند، بلکه باعث بهبود عملکرد حرکتی، کاهش درد و افزایش کیفیت زندگی می‌شود. تشخیص دقیق و انتخاب تکنیک جراحی مناسب، تنها توسط پزشک متخصص ارتوپدی امکان‌پذیر است. در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری حرکتی یا ظاهری در پاها، معاینه تخصصی را به تعویق نیندازید
دکتر غلامرضا نادری، جراح وفوق تخصص ارتوپد در تهران
