سندرم پد چربی پاشنه پا (HFPS) شرایطی ست که بر اثر تغییر در قابلیت ارتجاعی و یا ضخامت پد چربی پاشنه پا اتفاق می افتد. این شرایط اغلب به دلیل فرسودگی تدریجی بافت های چربی و فیبرهای عضلانی پد چربی پاشنه ی پا ایجاد می شود و منجر به درد پاشنه پا می شود که می تواند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد و فعالیت های منظم ما را مختل کند.
فرسودگی بیش از حد باعث می شود پدهای چربی پاشنه پا کوچکتر شوند و یا قابلیت ارتجاعی خود را از دست دهند. با کوچک شدن پد چربی پاشنه پا، علاوه بر اینکه کاهش رطوبت و قابلیت ارتجاعی بافت نرم منجر به اختلال در مکانیسم جذب ضربه می شود، تحلیل غشای فیبری در پد چربی پاشنه نیز کم کم شروع می شود.
این شرایط آتروفی پد چربی نامگذاری می شود و بعد از فاشیای پلانتار، دومین علت درد پاشنه پا می باشد. سندرم پد چربی پاشنه پا معمولاً با فاشیای پلانتار اشتباه گرفته می شود و با اینکه هردو می توانند منبع درد پاشنه ی پا باشند، اما عوامل خطر، علائم و درمان هر یک از آنها متفاوت می باشد.
علائم ابتلا به سندروم پد چربی پا
علائم سندرم پد چربی ممکن است شامل موارد زیر شوند:
- بیماران مبتلا به سندرم پد چربی پاشنه، به هنگام راه رفتن، دویدن یا ایستادن به مدت طولانی دچار درد عمیق معمولاً در وسط پاشنه پا می شوند.
- این درد معمولاً با لمس محکم دوباره ایجاد می شود.
- شدت این درد با راه رفتن یا ایستادن طولانی به ویژه با پای برهنه، راه رفتن روی سطوح سخت یا در حین انجام فعالیت های شدید افزایش می یابد.
- موارد خفیف سندرم پد پاشنه ممکن است بدون علامت باشند یا با فشار مستقیم و تماس با سطوح سختی مانند کف چوبی سخت، کاشی های بتنی یا سرامیکی گهگاهی احساس شوند.
- درد در شب و به هنگام استراحت
- درد معمولاً در یک طرف احساس می شود (در یک پاشنه است و در هردو نیست).
آناتومی پد چربی کف پا
پد چربی پاشنه پا، یک بافت چربی ست که روی استخوان پاشنه ی پا و فاشیای کف پا را می پوشاند. این ساختارها با رباط هایی احاطه شده اند که از ضربه به پاشنه در حین تحرک محافظت می کنند. این پدچربی همچنین به عنوان یک لنگر مکانیکی عمل می کند که به تقسیم مساوی وزن بدن بدون فشار وارد کردن به بافت های زیرلایه ای کمک می کند.
پاشنه ی پا می تواند در طول پیاده روی ۱۱۰% از وزن بدن و در حین پیاده روی ۲۰۰% از وزن بدن را جذب کند. این افزایش مزمن و اضافه در ضربه ی فشار و نیروهای بار می تواند منجر به نازک شدن پد چربی پاشنه شود و موجب شکایت شایع از درد پاشنه پا گردد. پد چربی که کورپوس آدیوپوزوم نامیده می شود، معمولاً حدود ۲-۱ سانتی متر ضخامت دارد و اندازه ی میانگین پد چربی پاشنه ی سالم تقریباً ۱۷ میلی متر ضخامت می باشد.
عوامل خطر و علت ابتلا به سندروم پد چربی پاشنه پا
این شرایط به دلیل کار زیاد، ضربه، آتروفی یا فشار به کورپوس آدیپوزوم اتفاق می افتد. همترازی قوس کف پا و طرز راه رفتن دو مورد از عوامل اصلی منجر شونده به سندرم پد چربی پاشنه پا هستند. وظیفه قوس کف پا، پشتیبانی از پا در یک تراز عمودی صحیح می باشد. اگر قوس کف پا آسیب ببینید، فشار بیشتری به پد چربی پاشنه وارد می کند. موارد زیر برخی از علل رایج سندرم پد پاشنه پا هستند:
- التهاب کورپوس آدیپوزوم. التهاب پد چربی زمانی اتفاق می افتد که به طور مداوم یا مدت زمان طولانی تحت فشار باشد. این شرایط معمولاً در بیمارانی رخ می دهد که در فعالیت هایی مانند بسکتبال، والیبال یا ژیمناستیک شرکت می کنند.
- جابه جایی یا نازک شدن کورپوس آدیپوزوم: در افراد کمی، پد چربی در پاشنه پا جابه جا یا نازک می شود. این امر در بین افراد مسن شایع تر است، زیرا روند پیری طبیعی منجر به کاهش قابلیت ارتجاعی ساختارهای بافت نرم در بدن می شود.
- نیرو: راه رفتن یا دویدن با پای برهنه، به ویژه روی سطوح سختی مانند بتن یا سرامیک، نیروی نامناسبی به پدچربی وارد می کند و باعث نازک شدن و کشیدگی کورپوس آدیپوزوم و کبودی استخوان پاشنه پا می شود.
- عدم تعادل در وضعیت راه رفتن: بیمارانی که پاهایشان رو به داخل یا رو به بیرون گذاشته می شود ممکن است دچار درد پاشنه پا شوند، زیرا استخوان پاشنه به هنگام راه رفتن یا دویدن، به شکل نامناسبی به زمین برخورد می کند. در این شرایط کورپوس آدیپوزوم، در نقاطی که با زمین تماس پیدا می کند، نازک، ساییده یا ملتهب می شود.
- اضافه وزن و چاقی: بیمارانی که چاق هستند، بیشتر در خطر درد پد پاشنه پا قرار دارند، زیرا اضافه وزن فشار زیادی به کف پا وارد می کند.
- بیماری هایی که موجب آتروفی پد چربی می شوند: با اینکه این شرایط کمتر شایع است، تصور می شود که برخی از بیماری ها منجر به آتروفی پد چربی پاشنه می شوند. این شرایط معمولاً در بیماری هایی مانند دیابت نوع ۲، لوپوس و آرتروز روماتوئید دیده می شود.
- فاشیای پلانتار: پد چربی ممکن است در افرادی که از فاشیای پلانتار رنج می برند، زودتر ساییده شود. زمانی که فاشیای پلانتار آسیب می بیند یا ملتهب می شود، توانایی آن برای توزیع متوازن نیرو به هنگام راه رفتن یا دویدن کاهش پیدا می کند و فشار زیادی به پد چربی پاشنه پا وارد می کند.
تشخیص سندروم پد چربی
تشخیص سندرم پد چربی می تواند بر اساس علائم و معاینه فیزیکی انجام شود. بررسی سونوگرافی یا تصویربرداری اشعه ی ایکس از پا می تواند برای تشخیص آتروفی پد چربی یا رد کردن دیگر علل درد پاشنه انجام شود. ضخامت پد پاشنه با بررسی های تصویربرداری اندازه گیری می شود.
پدهای چربی طبیعی بین ۱ تا ۲ سانتی متر ضخامت دارند. پد چربی کوچکتر از ۱ سانتی متر ضخامت، پد چربی کوچک شده تلقی می شود. برای ارزیابی قابلیت ارتجاعی، پزشک ممکن است ضخامت پد پاشنه را در شرایط تحمل وزن و همچنین در موقعیت های بدون تحمل وزن مقایسه کند.
کنترل سندروم با فیزیوتراپی
- اصلاح فعالیت: سعی کنید از تمرینات ورزشکاری شدید مانند دویدن در مسافت طولانی و غیره، مدتی کناره گیری کنید.
- تحرک: تحرک و سُر خوردن بخش هایی از کف و مچ پا از جمله فاشیای پلانتار، پشت پا و مفصل تالوکورال با هدف افزایش حرکت و بازیابی عملکرد طبیعی.
- کفی ها و چسب های سفارشی: استفاده از کفی های کفش، در نواحی علامت دار به همراه روش های ضربه زدن آهسته می تواند پد زیر استخوان پاشنه را به صورت آناتومیکی در وضعیتی صحیح قرار دهد. کفش های قالب گیری شده سفارشی، پاشنه ها و جوراب های بالشتک دار می توانند از پاها حمایت کنند و فشار به پاشنه را کاهش دهند.
- برنامه های ورزش خانگی: آموزش بیمار برای قطع فعالیت های تشدید کننده ی علائم و انجام تکنیک های تحرکی و حرکات کششی. حرکات کششی باید با هدف افزایش طول عضلات گاستروکنمیوس و سولئوس انجام شوند، در حالیکه تحرک باید شامل چرخش مچ پا به سمت بیرون و حرکات فاشیای پلانتار باشد.
- افزایش کنترل عضله ی کف، مچ و ساق پا: این کار را با ورزش های تثبیت کف پا و ورزش های تقویت کننده ی تحمل وزن برای عضلات پا شروع کنید.
- به وضعیت بیومکانیکی پا رسیدگی کنید و کنترل عصبی عضلانی را افزایش دهید: مشکل عدم تعادل عضلانی را در لگن و زانو حل کنید تا به توازن پایین تنه کمک کنید. روی تعادل، حس عمقی عضلات کار کنید تا کنترل دینامیکی را در اطراف کف و مچ پا افزایش دهید.
- بار روی بافت و تمرینات ورزشی پویا را افزایش دهید: پا و پایین تنه را برای حرکات انفجاری آماده کنید تا به تدریج عملکرد کامل خود را بازیابی کند. همچنین، تکنیک های پرش و فرود را به حرکات ورزشی خود اضافه کنید.
عوارض سندروم پد پاشنه پا
درد پاشنه ی درمان نشده می تواند ناتوان کننده باشد و راه رفتن، ورزش کردن و بازدهی در کار را با مشکل مواجه کند. درد پاشنه پا همچنین می تواند طریقه راه رفتن فرد را تغییر دهد و او را در معرض سقوط و آسیب قرار دهد.
پیشگیری از ابتلا
همانطور که در مطالب بالا عنوان شد، چندین عامل منجر به این شرایط می شوند که برخی از آنها مانند سن یا ژنتیک اجتناب ناپذیرند، در حالی که بسیاری از عوامل سبک زندگی و شغلی با اقدامات درست قابل پیشگیری هستند. این اقدامات شامل موارد زیر می شوند:
- کفش مناسبی بپوشید که در تمام مواقع از کف پا پشتیبانی کافی داشته باشد.
- به هنگام انجام فعالیت هایی با شدت بالا کفش ورزشی بپوشید.
- شدت و مدت فعالیت شدت بالا و تحمل کننده وزن بدن مانند دویدن یا ایستادن طولانی و غیره را محدود کنید تا از ریکاوری توانایی پد چربی پاشنه پا بعد از این فعالیت ها مطمئن شوید.
- سعی کنید از پوشیدن کفش پاشنه بلند، به ویژه پاشنه های نوک تیز خودداری کنید. زیرا پاشنه بلند می تواند باعث توزیع ضعیف وزن بدن شود و فشار زیادی به ناحیه کف پا وارد کند.
- از راه رفتن با پای برهنه به خصوص روی سطوح سخت و ناهموار خودداری کنید.
- کفش های ورزشی خود را به طور مرتب وارسی کنید و در صورت مشاهده ی کاهش قابل توجه در ضربه گیری، آن را تعویض کنید.
- یک وزن سالم را حفظ کنید.
دکتر غلامرضا نادری، فوق تخصص و جراح ارتوپد در تهران