کج شدن ساق پا عارضه‌ای است که با انحنای غیرطبیعی پاها مشخص شده و می‌تواند ناشی از علل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، رشدی و محیطی باشد. کج شدن ساق پا می‌تواند به دوشکل کمانی (Bow legs) و انحنا به‌سمت داخل (Knock knees) باشد. در اولی مچ پا به سمت داخل چرخیده و در دومی به سمت بیرون منحرف میشود.
این مقاله، به دلایل اصلی کج شدن ساق پا، از جمله ناهنجاری‌های مادرزادی، کمبودهای تغذیه‌ای مانند راشیتیسم، بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری بلونت و آسیب‌های تروماتیک می‌پردازد. درک علت کج شدن ساق پا برای تشخیص زودهنگام، درمان موثر و استراتژی‌های پیشگیری، بسیار مهم است.
درمان کج شدن ساق پا
در موارد خفیف که در سن کودکی تشخیص داده میشود، زوایای زانو به تدریج با استفاده از بریس اصلاح می‌گردد. هنگامی که بریس کافی نباشد، ممکن است جراحی توصیه شود. فیزیوتراپی نیز نقش در درمان این عارضه در کودکان دارد، به خصوص اگر جراحی انجام شده باشد.
در نوجوانانی که صفحات رشد آن‌ها بسته شده و همچنین در بزرگ‌سالان، استئوتومی درمانی برای صاف‌کردن پا لازم است. برای تعیین محل و میزان تغییر شکل از اشعه ایکس استفاده میشود. در بیشتر موارد، ساق پا درمان میشود، اما شرایطی وجود دارد که استخوان ران یا هر دو استخوان ران و درشت نی نیز جراحی می‌شوند.
هنگامیکه تغییر شکل متوسط وجود دارد، استئوتومی معمولاً با تثبیت داخلی (صفحه یا میله‌ای که در پا قرار می‌گیرد) انجام میشود. اما هنگامی که ناهماهنگی شدیدتر باشد، تنظیم مجدد تدریجی اندام از طریق استئوتومی با فیکساتور خارجی بهتر است. با فیکساتورهای خارجی، پین‌ها به استخوان وارد می‌شوند و از بدن بیرون می‌زنند تا به یک ساختار تثبیت‌کننده خارجی متصل شوند.
علت كج گذاشتن پا به سمت بیرون در بزرگ‌سالان چيست؟
كج گذاشتن پا به سمت بیرون در بزرگ‌سالان یکی از علائم کج شدن ساق پا از نوع انحنا به‌سمت داخل (Knock knees) است. این اختلال که به آن genu valgum گویند، به دلایل زیر ایجاد میشود:
- بیماری متابولیک
- نارسایی کلیه
- ضربه جسمی (آسیب)
- آرتریت، به ویژه در زانو
- عفونت استخوان (استئومیلیت)
- راشیتیسم (بیماری استخوان ناشی از کمبود ویتامین D)
- بیماری‌های مادرزادی
- آسیب به صفحه رشد
- تومورهای خوش‌خیم استخوان
- شکستگی‌هایی که با تغییر شکل بهبود می‌یابند
- اضافه وزن یا چاقی
- بیماری‌های استخوانی: بیماری‌هایی مانند بیماری پاژه یا استئومالاسی می‌توانند استخوان‌ها را ضعیف کرده و منجر به ناهنجاری‌هایی مانند کج شدن ساق پا شود.
عوارض چرخش مچ پا به سمت خارج
عوارض چرخش مچ پا به سمت خارج شامل موارد زیر است:
- زانو درد: این ناهماهنگی باعث افزایش فشار روی مفصل زانو شده که خود منجر به درد و ناراحتی مزمن، به ویژه در قسمت داخلی زانو میشود.
- استئوآرتریت: توزیع ناهموار وزن در مفصل زانو، فشار را افزایش داده و منجر به شروع زودهنگام استئوآرتریت میشود.
- مشکل در راه رفتن: کج شدن ساق پا به سمت داخل می‌تواند راه رفتن را تغییر داده و فعالیت‌های بدنی را دشوارتر و ناکارآمدتر کند.
- آسیب به مفاصل: هم ترازی غیرطبیعی منجر به افزایش ساییدگی غضروف و سایر ساختارهای داخل زانو شده و به‌مرور زمان باعث آسیب به مفصل میشود.
- کمردرد: ناهماهنگی زانوها می‌تواند بر وضعیت کلی بدن و مکانیک آن تأثیر گذاشته و به‌طور بالقوه منجر به کمردرد شود.
- مشکلات مفصل ران و مچ پا: تغییرات جبرانی در راه رفتن فشار بیشتری را بر روی باسن و مچ پا وارد کرده و منجر به درد و مشکلات احتمالی مفصل در این نواحی میشود.
درمان كج گذاشتن پا به سمت بیرون
برای موارد خفیف کج شدن ساق پا به سمت داخل در کودکان یا نوجوانان، از بریس استفاده میشود تا محل زانو به‌تدریج تغییر کند. هنگامی که این روش موثر نباشد یا بیمار در زمان تشخیص بالغ باشد، استئوتومی که نوعی عمل جراحی استخوان است، برای تنظیم مجدد زانو و جلوگیری یا به تاخیر انداختن نیاز به تعویض کاسه زانو انجام میشود.
اگر کج شدن ساق پا ناشی از یک بیماری یا عفونت زمینه‌ای باشد، قبل از شروع هرگونه اصلاح ارتوپدی، بیماری برطرف میشود.
علائم پای پرانتزی در بزرگ سالان
پای پرانتزی در بزرگ‌سالان با کج شدن ساق پا به سمت خارج و چرخش مچ به سمت داخل مشخص می‌گردد و همان‌طور که ذکر شد، به آن Bow legs گفته میشود. علاوه بر تغییر شکل ذکرشده، علائم پای پرانتزی در بزرگ‌سالان شامل موارد زیر است:
- زانو درد
- درد لگن
- کاهش دامنه حرکتی در لگن
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی‌ثباتی زانو
- احساس ناخوشایند از ظاهر
- آرتریت پیش‌رونده زانو در معمولا در بزرگ سالانی که در کودکی مشکل کج شدن ساق پای آن‌ها تشخیص داده نشده، شایع است.
علت بروز پای پرانتزی در بزرگ‌سالان
علت کج شدن ساق پا به خارج، یا همان پای پرانتزی به‌شرح زیر است:
- رشد غیر طبیعی استخوان (دیسپلازی استخوان)
- بیماری بلونت (Blount’s disease)
- بیماری پاژه (یک بیماری متابولیک که بر نحوه شکستن و بازسازی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد)
- شکستگی‌هایی که کج جوش خورده‌اند.
- مسمومیت سرب
- مسمومیت با فلوراید
- آکندروپلازی (شایع‌ترین شکل کوتولگی)
- راشیتیسم (اختلال ضعیف کننده استخوان ناشی از کمبود ویتامین D)
- آسیب به صفحه رشد
دکتر غلامرضا نادری جراح و متخصص ارتوپد در تهران
