اگرچه عمل تعویض مفصل زانو اغلب با هدف کاهش درد و افزایش حرکت انجام می‌شود، اما گاهی بیماران با مشکلی روبه‌رو می‌شوند که کمتر درباره آن صحبت می‌شود: خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل. این عارضه می‌تواند توان حرکتی فرد را محدود کرده و روند بهبودی را کند کند. در این مطلب به دلایل ایجاد خشکی، روش‌های پیشگیری و درمان‌های موثر می‌پردازیم.
جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟
جراحی تعویض مفصل زانو یک رویکرد تکنیکی است که به طور موفقیت آمیزی منجر به تسکین زانو دردِ ناشی از دلایل مختلف در بیماران می شود. این جراحی، رایج ترین جراحی غیر اورژانسی است. بروز عوارض بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، نادر می باشد، اما خشکی زانو یکی از شایع ترین عوارض بعد از این جراحی است. زانوی انسان به طور معمول از ۰ تا ۱۴۰_۱۳۵ درجه خم می شود.
محدوده ی حرکتی زانوی بیمار باید برای راه رفتن حدود ۶۵ درجه، برای فعالیت های روزانه ۹۰ درجه، برای بالا و پایین رفتن از پله ها ۹۵ درجه و برای راحت نشستن و برخاستن از صندلی ۱۰۵_۱۰۰ درجه باشد. به طور کلی وقتی بیماران بتوانند زانوهایشان را حدود ۸۰ تا ۹۰ درجه خم کنند و وضعیت سلامتی پایداری داشته باشند، از بیمارستان ترخیص خواهند شد. سپس به بیماران توصیه می شود ورزش های خانگی و فیزیوتراپی انجام دهند.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید:علت درد بعد از تعویض مفصل زانو
درجه بندی خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل
خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل معمولاً به این صورت درجه بندی می شود:
- خشکی خفیف: ناتوانی در خم کردن زانو بیش از ۹۰ تا ۱۰۰ درجه
- خشکی متوسط: ناتوانی در خم کردن زانو به اندازه ۷۰ تا ۸۹ درجه
- خشکی شدید: ناتوانی در خم کردن زانو کم تر از ۷۰ درجه
علل سفتی بعد از تعویض مفصل زانو
خشکی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل زانو می تواند به عوامل مختلف درونی و بیرونی مربوط باشد. عوامل درونی، مواردی هستند که به بدن خود بیمار و شرایط سلامتی مانند وجود فیبروز (تشکیل بیش از حد بافت فیبری)، واکنش التهابی بدن بیمار و مشکلات سلامتی زمینه ای مانند دیابت یا روماتیسم مفصلی مرتبط هستند. عوامل خارجی شامل عناصر خود عمل جراحی از جمله نوع پروتز مورد استفاده، دقت تعویض ایمپلنت و تکنیک جراحی می شوند.
عوامل قبل از جراحی
- سابقه ی جراحی زانو در گذشته با افزایش خشکی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل، رابطه ی مستقیم دارد. بیمارانی که قبلاً جراحی تعویض مفصل زانوی تک قسمتی یا جراحی استئوتومی زانو انجام داده اند و نیاز به تعویض کامل مفصل زانو دارند، ممکن است خشکی زانوی بیشتری داشته باشند.
- بیمارانی با کاهش محدوده ی حرکتی زانو قبل از جراحی، ممکن است بعد از تعویض مفصل، خشکی زانو را تجربه کنند.
- بیماران مبتلا به بیماری های همزمان ممکن است افزایش خشکی زانو را بعد از جراحی تجربه کنند.
- آستانه ی درد پایین ممکن است نقش مهمی در خشکی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل داشته باشد. بیمارانی با آستانه ی درد پایین ممکن است در جلسات فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو شرکت نکنند.
عوامل حین جراحی
- قرارگرفتن نادرست ایمپلنت، رایج ترین عامل بعد از جراحی می باشد.
- اندازه اشتباه ایمپلنت ممکن است روی خم و صاف کردن زانو تأثیر بگذارد و منجر به خشکی زانو شود.
- برش زیاد یا ناکافی استخوان به هنگام آماده سازی استخوان برای تعویض ایمپلنت ممکن است منجر به خشکی شود.
- خارج کردن ناکافی خار استخوانی ممکن است در خشکی بعد از جراحی نقش داشته باشد.
عوامل بعد از جراحی
- عفونت مفصل ممکن است منجر به ورم و التهاب شود که باعث خشکی زانو بعد از جراحی می شود. عفونت ممکن است منجر به تشکیل بافت فیبروز شود.
- تأخیر در شرکت در جلسات فیزیوتراپی، شایع ترین علت خشکی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل می باشد. به تعویق انداختن فیزیوتراپی ممکن است در اثر انتخاب بیمار، انگیزه ی کم بیمار، آستانه ی درد پایین یا بیماری های همزمان باشد.
- استخوان سازی نابجا به تشکیل بافت غیر طبیعی استخوان در جایی مانند عضلات گفته می شود که به طور معمول در آنجا استخوان وجود ندارد و منجر به خشکی زانو بعد از عمل می شود.
- استفاده بیش از حد از رقیق کننده های خون ممکن است منجر به تجمع خون در زانو و در نتیجه خشکی زانو شود.
مدت زمان بهبودی کامل بعد از عمل تعویض مفصل زانو
محدوده ی حرکتی زانو در عرض ۴ هفته ی اول بعد از جراحی به سرعت بهبود پیدا می کند. سپس محدوده ی حرکتی در ۳ ماهه ی اول بهتر می شود و بهبود آن تا ۶ ماهگی ادامه پیدا می کند. در موارد نادر، برخی از بیماران حتی بعد از ۶ ماه تا دو سال، بهبود در محدوده ی حرکتی را از خود نشان می دهند. ورزش درمانی روز بعد از جراحی شروع می شود و کاردرمانی در ۴ هفته ی اول، نقش مهمی در پیشگیری از خشکی ایفا می کند. گرچه، بیمارانی که علی رغم درمان بهینه، محدوده ی حرکتی ناکافی دارند، ممکن است به ارزیابی های بیشتری نیاز داشته باشند. بیمارانی با محدوده ی حرکتی محدود ممکن است در نشستن و برخاستن از صندلی و همچنین بالا و پایین رفتن از پله ها مشکل داشته باشند. پزشک ممکن است بعد از معاینه ی فیزیکی کامل، آزمایشات تصویربرداری با اشعه ی ایکس یا سی تی اسکن را توصیه کند. آزمایشات خون نیز ممکن است برای رد کردن احتمال عفونت(درمان عفونت زانو بعد از عمل)مفصل مصنوعی لازم باشند.
علائم و تشخیص خشکی زانو بعد از عمل
علامت اولیه ی خشکی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل، کاهش توانایی حرکتی زانو در محدوده ی کامل حرکتی آن می باشد. این مشکل با استفاده از معیار دامنه ی حرکتی، به صورت کمّی ارزیابی می شود که از طریق آن میزان خم شدن و باز شدن زانو اندازه گیری می شود. یک مفصل زانوی طبیعی معمولاً دامنه ی حرکتی بین صفر (کاملاً باز) تا ۱۳۵ درجه (کاملاً خم) دارد. خشکی بعد از جراحی اغلب به صورت خم شدن کمتر از ۸۰ تا ۹۰ درجه تعریف می شود.
تشخیص
تشخیص خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل معمولاً بر اساس علائم بالینی بیمار و معاینه ی فیزیکی انجام می شود. آزمایشات تصویربرداری مانند اشعه ی ایکس و ام آر آی ممکن است برای بررسی همترازی ایمپلنت زانو و وجود هر گونه انسداد یا توده ی بافت غیرطبیعی استفاده شوند.
درمان خشکی زانو
درمان خشکی مفصل زانو بعد از عمل تعویض مفصل بسته به شدت خشکی و علل زمینه ای شامل مجموعه ای از رویکردهای تهاجمی و غیرتهاجمی می شود. درمان های اولیه اغلب شامل فیزیوتراپی برای افزایش انعطاف و استحکام می شوند. اگر روش های غیرتهاجمی کافی نباشند، از رویکردهایی مانند دستکاری تحت بیهوشی و یا جراحی ترمیمی استفاده شود. بعد از جراحی، فیزیوتراپی اهمیت بسیار زیادی دارد و روی ورزش هایی تمرکز می کند که محدوده ی حرکتی، استحکام و عملکرد کلی زانو را تقویت می کنند.
دستکاری زانو تحت بیهوشی
دستکاری تحت بیهوشی یک تکنیک غیرجراحی برای کنترل خشکی زانو بعد از جراحی می باشد. این رویکرد در بیمارانی انجام می شود که نمی توانند زانوی خود را کمتر از ۹۰ درجه خم کنند. اگر این کار در سه ماه اول بعد از جراحی انجام شود، بهترین نتایج را در پی خواهد داشت. در طول دستکاری، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار دارد. در بیهوشی عمومی، بیمار می خوابد و عضلاتش شل هستند. سپس جراح تلاش می کند به صورت فیزیکی زانوی او را خم یا راست کند تا بتواند چسبندگی های بافت فیبروز را بشکند. تمام بیماران گزینه ی مناسبی برای دستکاری تحت بیهوشی نیستند، زیرا این کار می تواند خطر شکستگی یا پارگی مکانسیم اکستانسور را داشته باشد.
جراحی دیگر
در موارد نادر که روش های غیرجراحی با شکست مواجه می شوند، برخی از بیماران ممکن است به جراحی آرتروسکوپی برش چسبندگی های فیبری نیاز داشته باشند. در این روش، یک دوربین مینیاتوری کوچک همراه با ابزارهای مینیاتوری وارد مفصل زانو می شود و جراح از ابزارها برای برش چسبندگی های فیبری استفاده می کند. در برخی از موارد، به ویژه وقتی خشکی زانو بر اثر جایگذاری نادرست ایمپلنت باشد،در این شرایط، ممکن است تعويض مجدد ( رويژن ) پروتز زانو نیاز باشد.
