کلاب فوت (پا چماغی یا پاچنبری) نوعی بد شکلی (دفورمیته) است که در آن پای کودک شیرخوار به سمت داخل چرخیده است و این چرخش اغلب آن قدر شدید است که کف پا به سمت داخل یا حتی بالا تمایل پیدا می کند. در این مقاله انواع روش های درمان کلاب فوت آمده است.

تقریبا از هر هزار تولد زنده، یک نوزاد مبتلا به کلاب فوت است. بنابراین کلاب فوت یکی از شایعترین دفورمیته های مادرزادی پا می باشد. کلاب فوت در دوران شیرخوارگی دردناک نیست ولی اگر درمان نشود پا بد شکل باقی می ماند و کودک نخواهد توانست به طور طبیعی راه برود. با درمان مناسب اغلب این کودکان خواهند توانست به فعالیت فیزیکی مناسب بپردازند.

اغلب موارد کلاب فوت را می توان با روش های غیر جراحی شامل ترکیبی از گچ گیری و کشش و بریس درمان کرد. درمان معمولا باید خیلی زود بعد از تولد آغاز شود.

بیماری پاچنبری چیست

در کلاب فوت تاندون هایی که عضلات ساق را به استخوان های پا وصل می کنند، کوتاه و سفت هستند و باعث می شوند پا به سمت داخل بپیچد. اگر چه کلاب فوت در زمان تولد تشخیص داده می شود ولی بسیاری از موارد را می توان قبل از تولد و با سونوگرافی تشخیص داد. تقریبا در نیمی از کودکان مبتلا به کلاب فوت هر دو پا درگیرند. پسران دو برابر دختران به پاچنبری مبتلا می شوند.

ظاهر کلاب فوت یا پا چنبری

کلاب فوت می تواند خفیف تا شدید باشد ولی نمای کلی آن یکسان است، پا به سمت داخل چرخیده است و اغلب یک چین عمیق در کف پا وجود دارد. اندام مبتلا به کلاب فوت و ساق اندکی کوتاهتر از حد طبیعی هستند و پشت ساق به دلیل کم تکامل یافتگی عضلاتش لاغرتر است که این تفاوت ها مخصوصا زمانی بارز هستند که کلاب فوت یک طرفه باشد.

تقسیم بندی کلاب فوت

کلاب فوت معمولا به دو گروه عمده تقسیم می شود:

۱️⃣ کلاب فوت ایزوله که شایعتر است و در کودکان بدون سایر اختلالات دیده می شود.

۲️⃣ کلاب فوت غیر ایزوله که به همراه سایر اختلالات یا مشکلات عصبی عضلانی نظیر آرتروگریپوز یا اسپینا بیفیدا (بسته نشدن مادرزادی قوس پشتی مهره ها) وجود دارد. این نوع از کلاب فوت معمولا به درمان مقاوم تر هستند و نیاز به دوره طولانی تر درمان غیر جراحی یا حتی جراحی های متعدد دارد.

صرف نظر از نوع و شدت کلاب فوت این اختلال بدون درمان و خود به خود بهبود نمی یابد. کودک مبتلا به کلاب فوت درمان نشده روی لبه ی خارجی پا راه خواهد رفت و در نتیجه پا دردناک می شود و کودک نمی تواند به طور طبیعی فعالیت کند.

علت بیماری کلاب فوت یا پاچنبری شدن نوزاد

محققان هنوز نتوانسته اند علت دقیق کلاب فوت را بیابند .پذیرفته شده ترین فرضیه این است که کلاب فوت بر اثر ترکیبی از عوامل ژنتیک و محیطی ایجاد می شود. با این همه آن چه مشخص است این است که در خانواده هایی که سابقه ی کلاب فوت وجود دارد، احتمال ابتلای نوزاد افزایش خواهد یافت.

درمان غیر جراحی کلاب فوت

هدف از درمان آن است که پایی دارای عملکرد و بدون درد به دست آید تا کودک بتواند روی کف پایش بایستد و راه برود. هر قدر هم که کلاب فوت شدید باشد، درمان اولیه درمان غیر جراحیست.

۱️⃣روش پونستی برای درمان کلاب فوت خفیف (Ponseti)

پر کاربردترین روش درمانی در آمریکای شمالی و سراسر دنیاست.در این روش کشش ملایم و  گچ گیری مکرر برای اصلاح تدریجی به کار می رود.درمان بهتر است مدت کمی پس از تولد آغاز شود ولی کودکان بزرکتر هم می توانند از این روش بهره ببرند.اجزای این روش عبارتند از:

❇ اصلاح و گچ گیری

 پای نوزاد به ملایمت تحت کشش و اصلاح قرار می گیرد و سپس با یک گچ بلند از نوک انگشتان تا ران در وضعیت اصلاح شده نگه داشته می شود. این کار هر هفته تکرار می شود تا اصلاح قابل توجهی به دست آید. به دست آمدن این اصلاح در اکثر موارد ۶ تا ۸ هفته طول می کشد.

❇ تنوتومی آشیل

بعد از دوره اصلاح و گچ گیری اغلب این کودکان نیاز به یک جراحی کوچک دارند تا سفتی تاندون آشیل اصلاح شود. در این جراحی سریع که تنوتومی نام دارد، پزشک با استفاده از چاقوی جراحی ظریف تاندون آشیل را می برد.

این برش بسیار کوچک است و حتی نیاز به بخیه ندارد. پس از آن یک گچ جدید گرفته می شود تا تاندون حین ترمیم محافظت شود که معمولا ۳ هفته طول می کشد. تا زمانی که گچ برداشته می شود تاندون آشیل در طولی بلندتر ترمیم شده و کلاب فوت کاملا اصلاح می شود.

❇ بریس گذاری

حتی پس از اصلاح موفقیت آمیز با گچ گیری، امکان عود پاچنبری وجود دارد. برای حصول اطمینان از این که پا همیشه در وضعیت اصلاح شده باقی خواهد ماند کودک به مدت چند سال نیاز به استفاده از بریس دارد.

بریس، پا را در زاویه ی مناسب  اصلاحی حفظ می کند. بستن بریس ممکن است برای والدین و خانواده دشوار باشد ولی برای جلوگیری از عود لازم و ضروریست.

در ۳ ماه اول، کودک باید مدام (۲۳ ساعت در شبانه روز) بریس داشته باشد. پزشک به مرور زمان مدت بودن در بریس را کم می کند تا آن که کودک فقط موقع خوابیدن بریس به پا کند (۱۲ تا ۱۴ ساعت در شبانه روز). این رژیم بریس بندی، ۳ تا ۴ سال ادامه می یابد.

⚠ نکاتی در مورد روش پونستی

روش پونستی در بسیاری از کودکان مبتلا بسیار موثر است. اما این روش نیاز به تعهد و توجه زیاد والدین و خانواده ی کودک به بستن صحیح و هر روزه ی بریس دارد. اگر بریس درست استفاده نشود، کلاب فوت عود خواهد کرد.

در صد کمی از کودکان با وجود استفاده ی درست از بریس باز هم دچار عود می شوند. اگر پای کودک مرتبا از بریس به بیرون بلغزد می تواند نشانه ی عود خفیف باشد. اگر  والدین و پزشک زود متوجه این مساله بشوند، می توان آن را با چند گچ گیری متوالی و احتمالا یک جراحی کوچک درمان کنند. نکته ی دیگر آن که به کار بردن روش پونستی نیاز به آموزش تجربه و تمرین دارد.

۲️⃣ روش فرانسوی، درمان جدید پا چماغی نوزاد

اساس این روش کشش و اصلاح و نواربندی (taping) است. به این روش روش عملکردی یا روش فیزیوتراپی هم می گویند که توسط یک فیزیوتراپیست مجرب و دوره دیده انجام می شود.

درمان باید هر چه زودتر پس از تولد آغاز شود. در هر نوبت درمان پای کودک تحت کشش و دستکاری اصلاحی قرار می گیرد و سپس برای حفظ دامنه حرکت به دست آمده نوار بندی می شود.

بعد از نوار بندی یک آتل پلاستیکی روی نوارها بسته می شود. در این روش سه ویزیت در هفته انجام می شود و والدین می آموزند که چگونه هر روز در منزل آن را به طور صحیح انجام دهند.

پس از سه ماه وضعیت کودکان آنقدر بهبود می یابد که نیاز به مراجعه به فیزیوتراپیست کم می شود. در این روش هم نیاز به تنوتومی آشیل پس از این مدت وجود دارد. برای پیشگیری از عود کلاب فوت رژیم روزانه ی کشش و نواربندی تا سن ۲-۳ سالگی توسط والدین ادامه می یابد.

درمان جراحی کلاب فوت

گرچه بسیاری از موارد کلاب فوت با روش غیر جراحی اصلاح می شوند گاهی کلاب فوت یا کاملا اصلاح نمی شود یا عود می کند که اغلب این موارد به دلیل عدم پیگیری کامل روش درمانی توسط والدین است. علاوه بر این بعضی کودکان چنان دفورمیته ی شدیدی دارند که به روش غیر جراحی جواب نمی دهند. در این حالات نیاز به جراحی خواهد بود.

درمان کلاب فوت یک طرفه

کلاب فوت چه یک طرفه و چه دو طرفه باشد پس از تشخیص شدت بیماری (کلاب فوت خفیف یا شدید) توسط یکی از روش های فوق درمان می شود.

تشخیص پاچنبری

اولین قدم برای درمان کف پا فرزند شما ، تشکیل یک تشخیص به موقع ، کامل و دقیق است.

تشخیص کلاب فوت در سونوگرافی

بیشتر اوقات ، پاچنبری جنین قبل از تولد با سونوگرافی تشخیص داده می شود. حدود ۱۰ درصد کلاب فوت را می توان در اوایل ۱۳ هفته از بارداری تشخیص داد. تا ۲۴ هفته حدود ۸۰ درصد از کلاب فوت قابل تشخیص است و این تعداد به طور پیوسته تا زمان تولد افزایش می یابد. اگر مشکل پاچنبری کودک شما قبل از تولد تشخیص داده نشود، می توان از بدو تولد آن را تشخیص داد.

* یک مورد احتیاط: حدود ۲۰ درصد تشخیص کاذب با تشخیص سونوگرافی وجود دارد.

تشخیص کلاب فوت بعد از تولد نوزاد

تست هایی که ممکن است در تأیید تشخیص پاچنبری کمک کند عبارتند از:

• معاینه بدنی ، شامل یک سابقه خانوادگی کامل
• رادیولوژی
• سی تی اسکن

آیا جنین پاچنبری باید سقط شود؟

کلاب فوت از جمله موارد مجاز سقط جنین نیست زیرا این بیماری می تواند در ماه های اول و دوم تولد نوزاد به روش های کار درمانی اصلاح شود و نیازی به نگرانی ندارد.

عوارض پاچنبری در کودکان

کلاب فوت فرزند شما خود به خود  و بدون درمان بهبود نمی یابد. با درمان مناسب، فرزندتان باید پای تقریبا نرمال داشته باشد و بتواند روی آن بدود، بازی کند و کفش معمولی به پا کند.

پای مبتلا معمولا ۱ تا ۱.۵سایز کوچکتر از سمت سالم است. عضلات پشت ساق در پای مبتلا، کوچکتر باقی خواهند ماند و در نتیجه کودک ممکن است زودتر از همبازیان خود خسته و دچار درد ساق شود. اندام مبتلا ممکن است اندکی از اندام سمت سالم کوتاه تر باشد ولی این کوتاهی ندرتا ایجاد مشکل می کند.

دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی ، آرتروسکوپی ، آرتروپلاستی و فلوشیپ جراحی مچ پا در تهران

برای پرسش از دکتر، روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.