بسیاری از بیمارانی که برای مشکلات ارتوپدی به پزشک مراجعه میکنند، مشکل درد در قسمت داخلی قوس پا دارند. بسیاری از این بیماران نیز، ورزشکار هستند. بسیاری از اوقات این بیماران در قسمت داخلی قوس پا، یک برآمدگی دارند. این برآمدگی و علت آن چیست؟ در این مطلب، می خواهیم به مشکلی به نام استخوان ناویکولار اضافی بپردازیم.
ناویکولار فرعی
در کودکی و نوزادی، بسیاری از استخوان های ما به شکل غضروف، شروع به شکل گیری می کنند. این قالب های غضروفی، تا زمانی که کامل نشوند توسط اشعه ایکس قابل رصد نیستند. فرآیند استخوانی شدن طی مراحل مختلف زندگی، بسته به نوع استخوان، در طول زندگی فرد، کامل می شود.
ناویکولار فرعی، یک استخوان در کف پا است که به طور غیر متعارف رشد کرده، و باعث بزرگ شدن قسمت داخلی کف پا می شود. استخوان ناویکولار فرعی، به عنوان یک سزاموئید در داخل تاندون تیبیالیس پوستریور رشد اضافی می کند و معمولا با یک بافت غضروفی فیبروس به استخوان ناویکولار اصلی اتصال دارد.
حدود ۲.۵ درصد افراد با ناویکولار فرعی، به دنیا می آیند. در خلال سنین اول خردسالی، این مشکل قابل تشخیص نیست. اما در سنین نوجوانی که ناویکولار اضافی شروع به استخوانی شدن می کند، این زائده را می توان تشخیص داد. برای بیشتر افراد، این زائده علائمی ندارد. اما در بعضی موارد، یک اتفاق یا حادثه مثل پیچ خوردن، افتادن و … باعث بروز علائم ناویکولارفرعی می شود.
ناویکولارفرعی، با نام های Prehallux، Os Tibiale Externum و Navicular Secundum نیز شناخته می شود.
انواع ناویکولار فرعی در پا
طبق طبقه بندی “گیست”، این موارد به سه نوع تقسیم می شوند:
نوع اول: یک استخوان سزاموئید در تاندون تیبیالیس پوستریور است. یک شکاف کوچک تقریباً ۳ میلی متری یا کمتر، بین سزاموئید و ناویکولار اصلی وجود دارد.
نوع دوم: شامل یک استخوان اضافی به قطر حداکثر ۲/۱ سانتی متر است که بین آن و استخوان ناویکولار اصلی یک بافت غضروفی فیبروس وجود دارد..
نوع سوم: در واقع استخوان فرعی به استخوان اصلی متصل است و یک ناویکولار بزرگ ایجاد می کند (اصطلاحا ناویکولار شاخ دار).
استخوان ناویکولار چیست؟
ناویکولار، یکی از استخوانهای مچ پای انسان است. این استخوان در جلوی استخوان قاپ (تالوس) و در پشت استخوانهای میخی (کونئیفرم) تقریباً در وسط مچ پا قرار دارد. در برخی از افراد، این استخوان به صورت مکعبی است. تاندون تیبیالیس پوستریور، به استخوان ناویکولار وصل می شود.
تاندون تیبالیس پوستریور، به چرخش پا به سمت داخل، خم کردن مچ و کف پا کمک کرده، و همچنین نقش اصلی در حمایت از قوس داخلی پا دارد. این تاندون، ممکن است بر اثر عواملی مثل استخوان ناویکولار اضافی، آسیب ببیند، و این امر موجب می شود که این تاندون، عملکرد مناسب نداشته و باعث صافی کف پا شود. با این وجود، رابطه ی منطقی بین صافی کف پا و ناویکولارفرعی، هنوز وجود ندارد و در حد حدس و گمان است.
وجود یک ناویکولار اضافی نوع ۱ یا ۲ نیز علت تاندینوپاتی تیبیالیس پوستریور است، زیرا قرار گرفتن تاندون تیبیالیس پوستریور بر روی ناویکولار اضافی، باعث کاهش طول بازوی اهرمی تاندون و در نتیجه کاهش عملکرد آن می شود.
تشخیص ناویکولار فرعی
- پا و مچ پا دارای استخوان های فرعی متعددی است که رایج ترین آن ها استخوان ناویکولار فرعی است که در ۴ تا ۱۴ درصد افراد رخ می دهد.
- استخوان ناویکولار فرعی در ۱۰% جمعیت وجود دارد.
- اولین بار در سنین نوجوانی در ۴ تا ۲۱% کودکان، ظاهر می شود.
- در خانم ها، بیشتر از آقایان وجود دارد.
- خانم ها ۷۰% (محدوده ۵۰ تا ۹۰%) بیشتر از آقایان به آن مبتلا می شوند.
به علت این که معمولاً این بیماری بدون علامت است، افرادی که دارای استخوان ناویکولار فرعی هستند، اغلب از وجود آن بی خبرند. با این حال در بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، علائمی مانند درد در آن استخوان، یا استخوان تیبیا، دیده می شود. این پدیده می تواند به علت موارد زیر باشد:
✔ ضربه، مثل پیچ خوردن پا یا مچ پا
✔ تحریک مزمن ناشی از پوشیدن کفش، یا دیگر چیز هایی که به آن استخوان فشار وارد می کنند.
✔ فعالیت زیاد
روش های تشخیص این مشکل در افراد به صورت زیر است:
- تصویربرداری با اشعه ایکس: ناویکولارفرعی در عکس برداری از نمای روبه رو و نیم رخ در حالت ایستاده کاملاً واضح است، اما در برخی از موارد برای تشخیص کامل میزان ناهنجاری، نیاز به عکس برداری مورب است.
- در موارد نادر، MRI یا CT اسکن، تومور، شکستگی توبروزیته استخوان ناویکولار یا خونریزی مغز استخوان را نشان می دهد.
علائم بارز ناویکولار فرعی
- به طور معمول در زنان جوان (۱۰ تا ۲۰ سال) که از درد کف و قوس کف پا شکایت دارند، دیده می شود.
- مشکل در تهیه ی کفش راحت
- درد زیاد در لمس موضعی
- در موارد مزمن: درد در ناحیه تاندون تیبیالیس پوستریور و سفتی در تاندون آشیل
- صاف شدن قوس کف پا
تشخیص های افتراقی استخوان ناویکولار فرعی
- شکستگی تنشی استخوان
- تاندونیت
- شکستگی توبروزیتی داخلی
- بیماری کوهلر
درمان ناویکولار فرعی
برای بیمارانی که به وسیله روشهای محافظه کارانه، درمان نمیشوند و یا با بازگشت علائم مواجه می شوند، درمان جراحی تجویز می شود. جراحی ناویکولار فرعی، نیازمند برداشتن استخوان فرعی و چسباندن تاندون تیبیالیس پوستریور به ناویکولار است. گاهی اوقات این عمل جراحی، تنها عمل مورد نیاز است. البته، اگر مشکلات دیگری مثل صافی کف پا نیز وجود داشته باشد، نیاز به عمل اضافه هم هست.
به طور خلاصه، ناویکولارفرعی یک مشکل رایج و معمولاً بدون علائم می باشد. گاهی اوقات، درمان بدون جراحی، موفقیت آمیز است. بیماران معمولاً در برابر درمان های مراقبتی یا جراحی، پاسخ دهی خوبی دارند. ورزشکاران می توانند پس از از بین رفتن علائم، یا گذراندن دوران نقاهت بعد از جراحی، ورزش را از سر بگیرند.
درمان غیر جراحی ناویکولار فرعی
۱. فیزیوتراپی
اگر استخوان ناویکولار فرعی، مشکل ساز شود، ممکن است فیزیوتراپی تجویز شود.
این روش شامل استفاده از روش های درمانی برای تسکین درد، افزایش قدرت و ثبات پا است. استخوان ناویکولار فرعی، اغلب سبب اختلال در عملکرد تاندون تیبیالیس پوستریور و صافی کف پا، و در برخی از موارد آرتروز می شود.
- برای حمایت از قوس پا و وارد کردن فشار کمتر به آن، باید از کفش و کفی هایی استفاده شود که قسمت میانی داخلی آن، کاملاً پر شده باشد.
- تمرینات قدرتی برای عضله ی تیبیالیس پوستریور.
- تقویت عضلات اصلی پا و عضلات لگن
- اصلاح فعالیت ها در مراحل اولیه، مانند محدود کردن یا متوقف کردن هرگونه فعالیت شدید که ممکن است باعث آسیب دیدن استخوان ناویکولارفرعی شود.
۲. دارو درمانی
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی خوراکی (NSAID) مانند ایبوپروفن ممکن است تجویز شود.
دکتر غلامرضا نادری متخصص ارتوپدی، آرتروسکوپی، آرتروپلاستی و فوق تخصص جراحی مچ پا در تهران